Տարբեր սերունդի և տարբեր տարիքի մարդիկ, բայց մեր այս երկու թանկագին ընկերները ո՜րքան կը նմանէին իրարու շատ մը տեսակէտներով:
Ամենէն առաջ՝ իբրեւ սերմանացան: Ուսուցիչ՝ երկուքն ալ, իրենց տքնութիւնը խոր հետքեր կը ձգէր նոյնիսկ այս տարրական եւ խաղաղ ասպարէզին մէջ:
 |
| Ձախին՝ Յարութիւն Ստեփանեան եւ Սամսոն (Ստեփան Թադէոսեան) Նկարուած Թաւրիզ Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Տերևաթափը շարունակւում է մեր երէց սերնդի շարքերում...
Յաջորդաբար մ եզնից յաւէտ բաժանւում են իրենց զոհաբերութեան ոգով, կուռ հաւատքով և ազգային վեհ ձգտումներով հայ հանրային կեանքը շքեղազարդող վաստակաւոր գործիչները:
Այն օրւանից, երբ հայ աշխատաւորութիւնը իր դարաւոր քնից արթնանալով, յեղափոխական կռւի ուղին բռնեց. երբ արիւնաներկ սուլթանական ու ցարական բռունցքի դաժան հարւածներից շշմած հայութիւնը առաջին անգամ իր հուժկու բողոքի ձայնը հնչեցրեց. երբ ստրկական շղթաները փշրելով, մաճն ու արօրը թողած հայ շինականը իր ֆիզիքականը պաշտպանելու համար հարկադրուած եղաւ անհաւասար ազատամարտի ուղին բռնելու. երբ ասիական խաւարի մէջ խարխխափող, սոսկալի հալածանքի ենթակայ մեր մի բուռն ժողովուրդը խիզախօրէն «մահ կամ ազատութիւն» սրբազան լոզունքը գրկեց եւ փարած յեղափոխական կարմիր դրօշակին՝ ազատ ապրելու համար իր լաւագոյն զաւակներին դէպի մահ ուղարկեց.- ահա այդ օրւանից, հայ աշխատաւորութեան ազատամարտի առաջին ժամից մութ ու խեղդիչ գործարաններում, հայ շինականի աղքատ խրճիթում, հայ «գրագէտի» նեղլիկ սենեակում սկսեց եփւել ու եռալ, կռել ու կոփւել նրա Ազատագրութեան Մեծ Նահատակների այսուհետեւ սրբազան ու նւիրագործւած գաղափարները, անձնազոհութեան ու համեստութեան, խիզախութեան ու վեհութեան էն գեղեցիկ, էն պանծալի դէմքերը, որոնք այնքան աննկատ ու այնքան անխռով եկան ու կեանք չտեսած՝ դէպի մահ գնացին:
I
Ամէն անգամ, երբ հայ յեղափոխական շարժումը սաստկանում էր եւ ստիպում եւրոպական պետութիւններին աւելի խստիւ պահանջել սուլթանից Տաճկահայաստանի մէջ տիրող անկարգ իրերի փոփոխումը, սուլթանը ճարպիկ կերպով օգտւելով շահերի այն հակառակութիւնից, որ կարող է առաջ գալ Եւրոպայում Հայկական խնդրի այս կամ այն եղանակով լուծւելուց, ամեն անգամ զանազան առարկութիւններ էր անում կամ «սեփական միջոցներն» առաջարկում:
Ռոստոմը չկա՜յ այլեւս:
Լակոնիկ գոյժ մը, որ լախտի հարուածի նման ծանր, կ'իջնէ հայ ժողովուրդի գլխուն, ցնցելով զայն ուժգնօրէն եւ խոցելով հայ սրտերը ազատութեան այնքան մօտիկ արեւծագի այս բաղդաւոր օրերուն:
Յունւար 14-ին, երկարատեւ հիւանդութիւնից յետոյ, Ժընեւում վախճանւեց ընկ. Անտոն Գոշը – «Դրօշակ»-ի Տեար Անտոնը:
Ծնւելով 1849 թ. դեկտեմբերին Խոտօրջրում՝ 3 տարեկան հասակում Անտոն Պոյաճեանը (նրա իսկական անունը) տեղափոխւում է Կարին, ուր եւ ստանում է իր կրթութիւնը:
Գրեց՝ Դրօ
Գոյժը Փարիզից է. սոյն տարւայ յունւար մէկին, թեթև հիւանդութիւնից յետոյ, իր Մօնմարանսի բնակարանում յաւիտենապէս աչքերը փակել է Աբրահամ Գիւլխանդանեանը:
Դառնութեան և վշտի ծանր ճնշման տակ ուժասպառ ընկել է այն հսկան, որ համակ կորով և եռանդ, շարժում և գործ, իր ամբողջ էութեամբ նւիրւած էր հայ ժողովուրդին:
 |
| Մալխաս (ձախին) եւ Համաստեղ |
Անունն իսկ իր մէջ զաւեշտով մկրտուած էր: Երբ հայ յեղափոխական շարժման մէջ կը մտնէ, կը տեսնէ իր ընկերները, որպէս ծածկանուն առած են «Ամպրոպ», «Շանթ», «Մրրիկ», «Կայծակ»:
«Իսկ քու անո՞ւնը», հարցուցին ինծի:
«Ուզեցի հին մոռցուած անուն մը տալ, որ առանձին նկարագիր չունենայ եւ կատակ մը ընելու դիտաւորութեամբ ըսի – ՄԱԼԽԱՍ: Այդպէս ալ մնաց», կը պատմէր Մալխաս իրեն յատուկ հիւմորով:
Հարցադրումը կու գայ դարձեալ մեր նորագոյն մտաւորականութեան ներկայացուցիչներէն (աջ կամ ձախ): Ըստ էութեան՝ նոր հարցադրում մը չէ անշուշտ: Նոր է միայն ըստ ձեւի: Յամենայն դէպս, հիմնական հարցադրում մըն է եւ եւ կը պահէ իր այժմէականութիւնը:
Վանի վերջին դէպքերու հետեւանօք քաղաքէն դուրս ելած երեք ընկերներ՝ Տիգրան Տէրոյեան (Վազգէն), խմբապետ շատախցի Միքէօ եւ վանեցի Արշակ յունւար 2-ին (ն.որ տ.ոմարով) Կուռուբաշի դաշտին մէջ կռւի կը բռնւին զիրենք հետապնդող 200 զինւորներու եւ ոստիկաններու հետ: Երեքն ալ կ'իյնան հոն քաջի մահով: Թշնամիին կորուստն անյայտ է:
«Հայրենիք» Երեւանէն նոր ստացուած մասնաւոր նամակէ մը կը տեղեկանայ, թէ այնտեղ մեռած է 1943 թուին, ճիշդ չորս տարի առաջ, Սէրգէյ կամ Սարգիս Մեհրապեան, յեղափոխական անունով յայտնի Խանասորի Վարդանը: