Ապստամբութիւնը Թուրքիոյ մէջ կ'աճի, կ'անցնի մէկ գաւառէ միւսը: Հազիւ թւորքերը ահագին ուժեր կը շարժեն շրջանի մը դէմ, եւ ահա ապստամբութիւնը կը պայթի մէկ ուրիշի մէջ:
Վանի դէմ ղրկեցին կանոնաւոր հետեւազօրքի եւ հրետանիի խոշոր ուժեր, մեծ քանակութեամբ ասկէրներ կեդրոնացուցին Մուշի շրջակաները. ու ահա ապստամբութիւնը ընդգրկեց ամբողջ հարաւային Վասպուրականը, Բաղէշի, Տիգրանակերտի եւ Խարբերդի մէկ մասը:
Հայկական Ազատամարտի ռահիվարներից էր եւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան առաջին շրջանի գործիչներից Մարգար Վարժապետը՝ բուն անունով Մարգար Ամիրեան, Տարօնի Վարդենիս գիւղից, ծնուած 1858ին, ունեւոր եւ աստուածավախ մի ընտանիքում:
 |
| Նկարը՝ Թիֆլիսի Հայոց Վանքի եկեղեցին |
Կիրակի, յունւարի 26-ին, Թիֆլիսում տեղի ունեցաւ Ռոստոմի թաղումը:
Առաւօտեան ժամը 10-ին հանգուցեալի բնակարանի շուրջն էին հաւաքւել բազմաթիւ ընկերներ, համակրողներ եւ խուռն բազմութիւն: Ժամը 10 եւ կէսին Ռոստոմի դագաղը դուրս բերին Արեւելեան Բիւրօի եւ Վրաստանի Կենտրոնական Կօմիտէի անդամները:
Ծնած է 1884 Օգոստոսին, Աստուածածնայ տօնին, Սեբաստիոյ Զիմառա գիւղը:
Վեց տարեկանին ընտանեօք փոխադրուած է Պոլիս:
Նախնական կրթութիւնը ստացած է Գում Գափուի Մայր վարժարանը, որուն շրջանը աւարտելէ ետք տարի մը յաճախած է Ղալաթիոյ Կեդրոնական վարժարանը:
Հոգեբաններ երկար տարիներ պիտի տքնին, բացատրելու համար հակադաշնակցական կոչուած հայկական երեւոյթը: Եւ երբ լրացնեն իրենց տաժանակիր աշխատանքը, տակաւին ապահով պիտի չկրնանք ըլլալ, թէ պիտի կարենա՞ն լուծել զիրենք շփոթութեան մատնող Կորդեան հանգոյծը: Որովհետեւ հակադաշնակցականը դաւաճանութենէն աւելի սեւ, եւ մութէն աւելի անթափանցելի է: Հակադաշնակցականը պիտի մնայ հայութեան յաւիտենական առեղծուածը:
Գանձակ գաւառի Բանանց գիւղի պարծանքն էին սրանք (Մուխի, Մուքէլ, Գրիգոր), իբրեւ անբաժան ընկերներ եւ «իգիթ»-ներ: Երեքն էլ կայտառ, կենսուրախ երիտասարդներ, երեքն էլ դեռ մանուկ հասակից սիրահար զէնքի, որի գործածութեան մէջ կատարելագործւել էին չորս տարի զինւորութիւն անելով ռուսական բանակի մէջ:
1895 սեպտեմբերի սկիզբի օրերէն մէկն էր: Տրապիզոնի մէջ թէլլալ Ալեքսան իր զոռ ձայնով շուկայի մասերը կը թնդացնէր՝ աւետելով թէյասէր հասարակութեան, որ առաջին անգամ ըլլալով Ռուսիայէն ժամանած է Թուլա քաղաքի սամովարի գործարաններու ներկայացուցիչ այսինչ այսինչեան, սամովարներու ճոխ մթերքով մը եւ շատ աժան գներով, ուստի ո՛վ որ կը փափաքէր չզրկւիլ պատեհ առիթէն, պէտք է փութար Եէնի խանի թիւ այս ինչ սենեակը:
 |
| Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Տարբեր կարգի անհատականութիւն էր Ռոստոմը: Ոչ Քրիստափորի մտքի անմիջական ոյժն ու հմայքը ունէր նա, ոչ էլ Զաւարեանի բուռն խառնուածքը: Արտաքինով հակապատկերն էր երկսի: Միջահասակ, ամուր կազմուածքով, առողջ, ուժեղ: Լայն ուսերի վրայ՝ սոկրատեան գլուխ: Իմացական լայն ճակատ՝ վշտի կամ զայրոյթի պահերին ծածկուած խորունկ կնճիռներով: Սեւ մօրուքն ու գլխի գանգուր մազերը՝ ցրիւ ու խառնափնթոր: Թաւ յօնքերի տակ՝ խոհուն ու խօսուն աչքեր, յաճախ, զուարթ ու հեգնական: Ժպիտը՝ անմոռանալի: Անմոռանալի՝ եւ ցասումը: Հագուստը՝ պարզ ու համեստ: Պարզ ու համեստ՝ եւ իր շարժուձեւը, վերաբերումը դէպի մարդիկ:
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑՆԵՐ,
1924 Նոյեմբեր 17-ին, գումարուեցաւ Հ.Յ. Դաշնակցութեան Ժ. Ընդհ. Ժողովը, արտասահմանի մէջ:
Որքան ոգեւորիչ էին պայմաններ 1919-ին, երբ տեղի կ'ունենար Դաշնակցութեան Թ. Ընդհ. Ժողովը, Հայաստանի մայրաքաղաքին մէջ, նոյնքան դժնդակ է պատկերը, հինգ տարի յետոյ, իբրեւ հետեւանք զարհուրելի վերիվայրումներու, որոնք հիմնովին շրջեցին մեր պատմութեան ընթացքը:
Իր Մկրտութեան անունը Ովսիա էր, մականունը՝ Սաղտըճեան, բայց ժողովուրդն ալ, ինքն ալ, հաւասարապէս, մոռցած էին այդ անունները. մատեր չէին գիտեր իսկ թէ այս խոնարհ մարդը երբեմն Ովսիա կոչուած է: Քեսապցին փաղաքշական անուն մը տուած էր իրեն, Տայի (քեռի), որ այնքան յարմարած էր իրեն, դարձած էր հարազատ արտայայտութիւնը իր անսահման բարութեան, անձնուիրութեան, քաջութեան եւ ազնուական ու լայն սրտին:
I
Որովհետեւ ես շատ լալկան երեխայ էի, դրա համար էլ մայրս ինձ լռեցնելու համար շարունակ կրկնում էր. «տաճիկ է գալիս», «տաճիկ է գալիս», «քուրդ է գալիս» և իսկապէս, երբ այդ սարսափելի անունները լսում էի, անմիջապէս ձայնս կտրելով, վազում էի մօրս մօտ եւ մտնում էի նրա գոգնոցի տակը:
.jpg)
...Պետրոսը ծնւել է 1879 թւին, Թաւրիզի մօտ գտնւող զուտ հայաբնակ Մուժումբար գիւղում... զաւակն է Հայրապետ Մելիք Անդրէասեանի, որը իր տնտեսութեամբ առաջնակարգ դիրք ունէր գիւղում: Մելիք Անդրէասեան ընտանիքի նախահայրն էր Մելիք Անդրէասը, որը Ղարաբաղի մելիքների շառաւիղներից է եւ Մուժումբար է գաղթել Մելիք Մնացականի հետ միաժամանակ, հաւանօրէն 18-րդ դարի յիսնական թւականներին:
«Ազդակ»-ի հեռագիրը գուժեց Մալխասի ցաւալի մահը, որ տեղի ունեցաւ սոյն թւի, Յունւար 4-ին, Բէյրութում:
Յունւար 9-ին տեղի ունեցաւ իր ազգային թաղումը, մեծ շուքով: Բազմահազար յուղարկաւորներ յարգանքի վերջին տուրքը տւին Մեծ Հային:
Բէյրութի այն փողոցներից, ուր անցնում էր յուղարկաւորների թափօրը, փակւած էին Հայ-Արաբ բոլոր հիմնարկներն ու խանութները, ի յարգանս հանգուցեալի:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Պարսկաստանի Կեդրօնական Կօմիտէի վճռով՝
Յունւար 3-ին (ն. տ.) երեկոյեան ժամը 6-ին մահւան պատժի ենթարկւեցան 9 նահատակ զինւորներու մատնութեան գործին գլխաւոր հեղինակներէն երկուքը՝ Ստեփան եւ Խուս Առաքել: Միւս մատնիչներու մասին Կօմիտէի վճիռը կը մնայ գաղտնի:
