Դաւիթ Թումանեան (Ծուռ Դաւիթ)

1910 թ. Յուլիսի 30-ին Վանի Արարաց հրապարակի վրայ, մի զզւելի դաւադրութեան զոհ գնաց մեր «Ծուռ Դաւիթ»ը – Դաշնակցութեան զինւորական շարքի ամենայանդուգն դէմքերից մէկը:

Համբարձում Գրիգորեան

Այլեւս սովորական արտայայտութիւն է դարձել տերեւաթափ բառը, մանաւանդ վերջին տարիներս:

Այժմ հերթը Հ. Յ. Դաշնակցութեան երրորդ սերնդինն է, որ ընդմիշտ հրաժեշտ է տալիս այս աշխարհին, վշտի ու ափսոսանքի բացագանչութիւններ թողնելով իր ետեւից:

ԹՈՐԳՈՄ. Թուման Թումեանց

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Ա. Յեղափոխութեան Նոխազը

Դարերի ընթացքում, ազատատենչ անհամար հերոսների ծնունդ տւած՝ Սիւնեաց լեռնաշխարհի հարազատ զաւակն է Թուման Թումեանցը (Թորգոմ): Ծնւել է Շուշի, 1879 Մայիս 1ին: Իր ծննդավայրի թեմական դպրոցի ամենափայլուն շրջանաւարտներից էր, հասակակից ու գաղափարական ընկերը Արամի, Իշխանի, Իսաջանի, Մենակի եւ բազմաթիւ ուրիշ նւիրեալների: Իր մտաւոր պատրաստութեամբ, լուրջ եւ քաղցր բնաւորութեամբ, աշխատունակ ու եռանդուն խառնւածքով սիրւած եւ գնահատւած էր բոլոր կողմից հաւասարապէս:

Բագրեւանդի Կռիւները. Մօսունի եւ Զօռի Պահանոցների Գրաւումը

Հ. Յ. Դաշնակցութեան երկու արշաւախմբերի գործունէութեան ասպարէզ որոշւած էր պատմական Բագրեւանդ գաւառը, որի սահմանների մէջ գտնւում են Հին Բայազիտը եւ Իւչքիլիսէի սուրբ Յովհաննու վանքը:

Այս անգամ կռիւը աւելի դժւարին էր եւ ծանր պարագաների մէջ դրւած:

ԳԱՅԼ ՎԱՀԱՆ. Մինաս Տօլպաշեան

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

1872ին ծնած է Մինասը, Բալուի Հաւաւ գիւղը. համեստ ընտանիքի մը զաւակն էր ան, Տօլպաշեան բազմանդամ գերդաստանի տոհմէն:

Մինասին դպրոցական կեանքը եղած է պարզուկ նախակրթարանի մը ընթացքը, իր գիւղին մէջ պարզ կարդալ-գրել մը հազիւ միջոց ունեցաւ սորվելոՒ:

Կարօ եւ Մարօ

Ա. Մանուկ Հասակում Կամքի Ուժ Էր Ցոյց Տալիս...

Հայկական յեղափոխութեան վարար յորձանուտին մէջ, երբ բոլոր կամքերը կը ձգտէին դէպի մէկ նպատակ, երբ կեանքն ու մահը խաղի էին ելած անձնազոհութեան եւ ինքնամատուցումի սրտառուչ մթնոլորտի մը մէջ, մարդկային մտերիմ ապրումները կը նկատւէին մեղանչում «Սրբազան Գործ»ին նկատմամբ: Յեղափոխութեան զինւորեալը մէկ սէր պիտի ունենար միայն՝ հայրենիք, սրտին մէջ պիտի խեղդէր հասարակ մահկանացուներու յատուկ բոլոր տեսակի զգացումներն ու ապրումները, որոնք տկարութեան ցուցանիշ կը համարւէին եւ արգելք՝ անկաշկանդ նւիրածութեան: Սիրել եւ սիրւած էակին հետ ընտանեկան երջանիկ բոյն մը կազմելու փափաքը անիրական ցնորք մըն էր մահւան հետ դաշինք կնքած բիւրաւորներու համար:

Արիստակէս Զօրեան. Կարօ (1871-1897)

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Էլի՜ մի զոհ...

Ի՞նչ փոյթ սակայն... զո՞հի առջեւ միթէ պիտի ընկճւէք դուք, ընկերներ: Հայաստանի տարաբախտ մայրերին մէկն էլ աւելացաւ. հեկեկում է նա՝ որդեկորոյս մայրը, եւ նրա սիրտ կտրատող հառաչանքների հետ ձեր ողբը եւս հնչում է, ընկերներ: Թանկագին, անմոռաց Արիսի մահն է, որ ողբում էք:

Աստւածատուր Միրզայեան (Կրէտացի) (1871-1897)

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Խանասօրի հերոսներէն մէկն էր ինքը:

Այս բառն ինքնին կը բաւէր յատկանշելու այդ քաջը, եթէ պատմութիւնը մթութեան քօղով գար պատելու այդ անունը, ինչպէս ըրաւ կռւի դաշտին վրայ ինկած մեր այնքա՛ն քաջերուն:

Սաղաթէլ Խան Մ. Զօհրաբեան (1877-1897)

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Այդ փառաւոր մահւան առջեւ, որ լուսաշող եկաւ պսակելու Սաղաթէլի մատաղ ճակատը – իբր տրամաբանական անողոք լուծումը նրա ձգտումների – հիացումի եւ յարգանքի խորին զգացումը միայն իր տեղն ունի:

ԿՈՍՏԻ. Կոստեա Համբարձումեան

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Աւա՜ղ, Կոստեայի մահւան լուրն էլ ճիշտ դուրս եկաւ:

Մի քանի օր է, որ այդ սեւ բոթը հասել էր մեզ, բայց չէինք ուզում հաւատալ: Ոչ ոք չէր հաշտւում այն մտքի հետ, որ համակ աշխոյժ, համակ ոգեւորութիւն ու կեանք՝ այդ երիտասարդ եւ ապրելու ու գործելու տենչով հարուստ սիրտը այլեւս դադարել է բաբախելուց:

Էտօ Դաշնակսկի Տէրրօր

Ի՞նչպէս Սպաննուեցաւ Ճէմալ Փաշա Թիֆլիզի Մէջ

1922 թուին էր:

Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիզի Բէհբութեան փողոցում ես հացթուխի խանութ ունէի:

Այդ նոյն փողոցում գտնւում էին Չեկայի հիմնարկութիւնները եւ հրշէջների հաստատութիւնը:

Ասպետ Ֆրանսացին

Էջ մը «Դաշնակցութեան» Պատմութենէն

1905 թուականին Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը իր ամենամեծ դաւն էր յղացեր օսմանեան մայրաքաղաքին մէջ – Բանկ Օտտօմանի դէպքէն յետոյ – դաւ մը, որուն նմանը դժուար է գտնել ուրիշ ազգերու յեղափոխական տարեգրութեանց մէջ:

Յուշեր. Ճիվանշիրի Ահաբեկումը

Կեդրոնի նկարը՝ յօդուածագիրը, Ընկեր Լեւոն Գեւոնեան
Ետեւը՝ Ճիվանշիր, եւ տեսարան մը Պոլսոյ «Բերա փալաս» հիւրանոցէն

1921 Յուլիս 18ի երեկոյեան, Պոլիս, Փըթի Շանի պարտէզին դիմացի ճաշարան-գարեջրատունն էինք ընկերներով, երբ յանկարծ ատրճանակի պայթումներ լսուեցան եւ իրարանցում մը սկսաւ փողոցին մէջ: Մարդիկ կը փախչէին աջ ու ձախ: Ռուսահայ ճաշարանապետը, որ Քերենսքիի բանակին մէջ ծառայած էր, հապճեպով դուրս ելլելով լւոր բերաւ, թէ Հայ մը Ճիվանշիրը սպաննած է:

ՔԱՉԱԼ ՂԱԶԱՐ. Ղազար Քոչարեան

Ամեն անգամ երբ առիթ եմ ունենում անդրադառնալ մեր ընկերների, յատկապէս առաջին սերնդին պատկանող դաշնակցական գործիչների կեանքին ու գործին, հոգիս համակւում է խորին յարգանքով եւ ես խոնարհում եմ գլուխս նրանց մեծ գործի եւ անմոռաց յիշատակի առջեւ:

Պետրոս Յակոբեան

Յուլիս 12ին Քալիֆորնիայի Ֆրէզնօ քաղաքին մէջ մեռած է ընկեր Պետրոս Յակոբեան, 63 տարեկան հասակի մէջ: Հանգուցեալը ծնած էր Խարբերդ, 1868 սեպտեմբերին. փոքր հասակին, հօրը եւ եղբօրը Տիգրանի հետ փոխադրւած է Մուշ, ուր կը ստանայ իր կրթութիւնը, Մշոյ Կեդրոնական վարժարնին մէջ: 1884ին կաւարտէ դպրոցը եւ ուսուցիչ կը կարգւի Մոկունքի դպրոցին: Ատեն մը ետք կը պատրաստւի անցնիլ Ամերիկա, բայց Իզմիրի մէջ կը ձերբակալւի եւ կը տարւի Կ. Պոլիս, ուր հօրը ազդեցիկ բարեկամներու միջամտութեան շնորհիւ ազատ կարձակւի, 1888-ին: 

Արտաշէս Վանարեան

Ամերիկայի Նիագարա Ֆոլս քաղաքում, կոյր աղիքի գործողութիւնից յետոյ, հիւանդութեան բարդացման հետեւանքով, յուլիս  9-ին մեռաւ մեր երիտասարդ գործիչ ընկերներից մէկը՝ Արտաշէս Վանարեան, բուն անունով Արտաշէս Հացագործեան:

Խէչօի Մահը

Յունիս 29ին, Սորփի մօտ, թուրքերը ծանր պարտութիւն կրեցին եւ մեծ զոհեր տալով խուճապի մատնուած՝ փախուստի դիմեցին: Միայն Դատվանի մօտ անոնք կարողացան հաւաքել իրենց ուժերը եւ ամրանալ անմատչելի դիրքերու վրայ: Մեր ուժերը հետեւելով անոնց, դիրքերը գրաւեցին անոնց դէմ հանդիման: Առժամանակեայ լռութենէն յետոյ, յուլիս 6ին վերսկոսւեցան տաք կռիւներ: Մեր աջ թեւը Անդրանիկի հրամանատարութեան տակ յարձակման դիմեց, կեդրոնը կը գտնուէր Դրօն. իսկ ձախակողմը՝ Քեռին: Ամբողջ օր տեղի ունեցաւ ուժեղ հրացանձգութիւն, մերոնք առաջ անցան մինչեւ Դատվան, փրոձեցին ամրանալ գերեզմանոցի մէջ, բայց թշնամու սոսկալի կրակի տակ ստիպուած եղան յետ քաշուիլ:

Ալիխանովի Ահաբեկումը

Դրոն գրեթէ մէկ տարի անցկացրեց լեռնային Նախիջեւանում եւ Զանգեզուրում, Քեռու հետ, իբրեւ առանձին մարտական խմբի ղեկավար: Նակաշիձէի խիզախ ահաբեկումը նրան արդէն ապահովել էր անվախ, յանդուգն եւ քաջ հայդուկի համբաւ: Հայկական ինքնապաշտպանութիւնը թաթարների դէմ փաստեց, որ նա միաժամանակ եւ հմուտ կազմակերպիչ էր եւ տաղանդաւոր խմբավար ու ռազմագէտ:

Վահան Նաւասարդեան (Կենսագրական Գծեր)

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Ընկեր Վ. Նաւասարդեանը ծնւել է 1888 թւին, Շուշի քաղաքում:

Ունեւոր ընտանիքի զաւակ էր, վաճառականի որդի: Հայրը գործում էր Թիւրքեստանում, ուր եւ թունաւորեցին, որի հետեւանքով մի օրում կորաւ նրա ամբողջ ունեցւածքը:

Այրի մնացած անզուգական իր մայրը երկու զաւակներին – Վահանին ու Համեստին, մեծ զրկանքներով պահեց և ուսման տւեց: