Կեանքը կարճ է, ուստի՝ մէկ տարին բաւական երկար: Խորհածը նոյնպէս արած հաշուելով՝ քանի որ մտածումը սկիզբն է գործի՝ ի՞նչ արած էք այս մէկ տարուան մէջ, որ անցաւ ահա: Եւ ի՞նչ էք մտադիր այս եկող տարին: Մտածեցէք. մէ՛կ անգամ միայն ձեզ տրուած է պատեհութիւն այս շքեղ տիեզերքի մէջ մտածելու, զգալու եւ կամենալու: Մի նոր տերեւ էք մարդկւոեթան ծառին, որ պիտի թողէք վաղ է ուշ: Ներ տերեւներ կը բուսնին եւ կը նային արեւին, բայց դո՛ւք չէք լինի, այլ ուրիշներ: Նոր տարին առիթ է, որ մտածէք այս մասին:
«Վա՜յ քեզ քաղաք, որ թագաւորդ մանուկ է» – մեր մամիկներուն սիրած ու գործածած խօսքերը՝ ամէն ժամանակէ աւելի այսօր է որ միտքերու յամառ զուգակցութեամբ մը կուգան շրթներուս վրայ:
Երեւանի փողոցներում արիւն է հոսում: Այժմ հայն է կոտորում թուրքին, որը համարձակւեց նորից յարձակւեց հայի վրայ:
Լռեցինք, համբերեցինք, բայց վերջապէս հայի համբերութեան ծով-բաժակն էլ լցւեց.
Հայ Ժողովուրդ!
Չկայ այլեւս Նակաշիձէն:
Մայիսի 11ին (հին տոմարով) Դաշնակական տէռօրիստի ռումբը որոտաց եւ սատակում սփռեց իր շուրջը:
Որքան երկար էինք համբերել, ո քան երկար սպասել «դատաստանի» ու «արդարութեան», այնքան էլ աւելի զօրեղ պայթեց մեր մահաբեր ռումբը:
Վերջերս լոյս տեսաւ Ամերիկահայ ծանօթ գրող Ուիլեըմ Սարոյեանի “Inhale and Exhale” գիրքը, որուն մասին սկսած են խօսիլ ամերիկեան թերթերը: Սարոյեան իր գրքի գլուխներէն մէկուն մէջ Դաշնակցութեան մասին հետեւեալը կը գրէ.–
Դաշնակցութեան չորրորդ Ընդհանուր Ժողովը վերջացաւ մայիս 4ի շաբաթ օրը, կատարեալ յաջողութեամբ եւ համաձայնութեամբ: Մասնակցում էին պատգամաւորներ Ռուսիայից, Կովկասից, Թիւրքիայից, Պարսկաստանից, Պալքանից եւ Ամերիկայից: Հաստատւած է «Կովկասեան նախագիծը»: Անջատման առաջարկը յետ է մղւած: Դաշնակցութիւնը շարունակելու է իր գործունէութիւնը Թիւրքիայում յանուն ժողովրդի ազատագրութեան եւ Կովկասում, ղեկավարւելով սօցիալիստական աշխատաւորական սկզբունքով եւ յեղափոխական տակտիկով:
Հեռագիրը հաղորդեց Արճէշի առման մասին: Դա մի փոքրիկ քաղաք է Վանայ լճի հիւսիսային ափին: Սրա անունը խորապէս արմատացել է յիշողութեանս մէջ, որովհետեւ այդ անունը անընդհատ կրկնում էին իրենց պատմածների մէջ Դիագինում, Ղարաքիլիսէում հանդիպածս փախստական հայերը- առաջին փախստականները այն կոտորածի վայրերից, որ տեղի ունեցաւ ապրիլին Թուրքհայաստանի հարիւրաւոր գիւղերում եւ փոքրիկ քաղաքներում:
Արճէշի ընդհանուր ջարդի ժամանակ զոհ գնաց Ռուբէն Դերձակեանը, մէկը տաճկահայի ազատագրութեան համար զէնք վերցնող ամենաառաջին մարտիկներից: Նա յայտնի էր Փայլակ, Բժիշկ անուններով: 1912 թւից ի վեր նա ապրում եւ գործում էր Արճէշում:
«Սովետական Հայաստան»ի մէջ հրատարակուած է «Զօրավար Անդրանիկ կը խօսի» խորագրով ընդարձակ յօդուած մը:
Գրութիւնը նոր չէ: Արտատպուած է Փարիզի «Ապագայ» օրաթերթի 1924ի թիւերէն:
Վերահրատարակութիւնը հետեւանք է – ըստ «Ս. Հայաստան»ի խմբագրութեան բացատրութեան – ընթերցողներէ ստացուած ա՛յն նամակներուն, որոնք կ'ուզեն գիտնալ, թէ «ինչո՛ւ զօրավար Անդրանիկը հեռացաւ Հայաստանից»:
Այդ գիշեր հազիւ թէ քնող եղաւ քաղաքում: Ամէնքը գիտէին, որ լուսաբացին յեղաշրջում է լինելու: Երկուստեք տենդագին պատրաստութիւններ էին տեսնում: «Դաւադիրները» խումբ-խումբ հաւաքւում էին որոշ տներում, գրաւում էին առաջուց որոշուած դիրքերը: Բոլշեւիկները գնդացիրներով ու զօրամասերով ամրացնում էին կարեւոր կէտերը եւ կազմակերպում յուսահատ դիմադրութիւն: Քաղաքացիները պատրաստւում էին տօնելու ազատութիւնը...
%20%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%A7.jpg)
Սօսէ Մայրիկի յուղարկաւորութեան ընթացքին Ընկ. Գաբրիէլ Լազեանի դամբանականը՝ Հ. Յ. Դաշնակցութեան Գերագոյն Մարմնին (Բիւրօ) կողմէ
Դամբանականը արտասանուած է Եգիպտոսի Աղեքսանդրիա քաղաքի Ս. Պօղոս-Պետրոս եկեղեցիին մէջ, Սօսէ Մայրիկի յուղարկաւորութեան ընթացքին (Երեքշաբթի, 10 Փետրուար 1957):
«Յուսաբեր»ի Աղեքսանդրիոյ թղթակիցը կը գրէ Աղեքսանդրիայէն, փետր. 10 թուականով.-
Այսօր, կ.վ. ժամը 3-ին, Ս. Պօղոս-Պետրոս եկեղեցիին մէջ, տեղի ունեցաւ Հայ Ազատագրկան Շարժման անմեռ դէմքերէն Աղբիւր Սերոբի արժանաւոր կողակցին՝ Սօսէ Մայրիկին թաղման արարողութիւնը:
Ընկեր Հայկակ Կոսոյեանի յուշերէն հատուած մը՝ Արամի մասին
1919 թուականի Յունուար
29ին, մի սուգ օր, Երեւանի իր բնակարանում, մի վարակիչ ծանր հիւանդութեան դէմ շուրջ
քառասնօրեայ դիմադրութիւնից վերջ, վախճանուեց Սիւնեաց աշխարհի ծնունդ՝ Վասպուրականում
մարտական-յեղափոխական աշխատանքների քուրայից անցած Վանի Արամը:
1922 Փետրուար 26-ին, հոծ բազմութեան մը ներկայութեան Ալեքսանդրիոյ մէջ տեղի ունցած է հրապարակային ժողով մը ուր խօսած են Պ. Յովհ. Քաջազնունի եւ Պ. Ս. Վրացեան: Այս առթիւ խօսք առած է նաեւ Պ. Միհրան Տամատեան:
Ժողովին նախագահած է Տէլէմաք պէյ Թիւթիւնճեան:
Բայց, ի՞նչ է վերջապէս, ձեր դիրքն ու վերաբերումը դէպի Խորհրդային Հայաստանը,– պիտի հարցնեն գուցէ մեզի,- կը ժխտէք թշնամութիւնը, բայց, բարեկամ ալ չէք: Դաշնակցութիւնը ինչո՞ւ չ'օժանդակեր այնպէս, ինչպէս Ռամկավարները եւ Հնչակեանները օրինակ. չէ՞ որ Հայաստանը մեր ամէնքին հայրենիքն է:
Այս հարցումին պատասխանենք, սակայն, հարցումով մը նախ.
.jpg)
Կարդում եմ Սագոյի մահւան սև լուրը: Հոգիս համակւում է մի անհուն կսկիծով և ես յիշում եմ այդ ամէնամաքուր, գաղափարական զինւորին իմ անցեալ օրերից, որոնք իմ կեանքի վիպական երազ տարիներն են կազմում: Ես միշտ հաճոյք եմ զգում այդ երազ տարիների և նրանց հերոսների մասին խօսելիս: Սագոն այդ երազ տարիների իմ ամէնասիրելի հերոսներից է, որ իմ յիշողութիւնների ծալքերում ամէնից անջինջ տեղն է դրւել: Եւ ես բերկրանքով է, որ գրիչս վերցնում եմ նրա մասին գրելու:
Տիգրան, հայ ազատագրումի զինւորներէն մէկը, ողջակիզւեցաւ հայրենիքի փրկութեան սեղանին վրայ, գրեթէ երկու տարի առաջ, Սասունի կռիւներէն քիչ ետք:
