ՄԵՆԱԿ. Գէորգ Առստամեանց

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Մանուկ հասակից նա սիրեց ազատութիւնը եւ իր նահատակւած ու կենդանի ընկերների հետ փարեց «Մահ կամ ազատութիւն» նշանաբանին:

Նա ծնւեց 1882 թւին, Ղարաբաղի Բռասնի գիւղում: Տասն տարեկան հասակում մտաւ Ղարաբաղի թեմական դպրոցը, ուր եւ աւարտեց իր դասընթացը 1900 թւին: Տակաւին աշակերտ՝ գնաց Բագու, ղեկավարեց զանազան բանւորական խմբեր եւ քիչ յետոյ անցաւ Ղարսի շրջանը:

Այդտեղ նա երկար ժամանակ գիւղէ գիւղ ընկած՝ քարոզում էր յեղափոխութիւն: Առաջին օրից իսկ՝ շրջանի հայ ժողովուրդը սիրեց նրան: Իր անկեղծ զգացումներով, մաքուր ու շիտակ բնաւորութեամբ, ժողովրդի համար մեռնելու պատրաստականութեամբ, քաղցր ու վշտառատ երգերով եւ շանթող ու ոգեւորող խօսքերով՝ նա սիրւեց ժողովրդից, նրա փայփայած հարազատը դարձաւ:

Սակայն այդ դերը Մենակին չէր գոհացնում: Նա ձգտում էր դէպի իր երազած վայրը, դէպի Սասունի ժայռոտ ու արիւնոտ լեռները: Վրէժի զգացումը այրում էր նրա քնքոյշ սիրտը: Երկար դիմադրել իր այդ զգացումին նա չկարողացաւ: 1902 թւին երկու շաբաթով միայն այցելեց Սասունը: Նորից վերադարձաւ Բասեն եւ ահա 1903-ի աշնանը երբ Խանի ձիաւոր խումբը մտաւ Բասեն, հակառակ ընկերների յորդորներին, շտապեց միանալ խմբին: Այդտեղ նա գտաւ իր վերջին հանգիստը: Բասենի հայ ժողովուրդը երկար չէր հաւատում նրա մահւան գոյժին: Հազար ու մի լուրեր էին պտտւում նրա մասին, հազար ու մի յոյսեր տածւում: Եւ դեռ մինչեւ հիմա էլ ժողովուրդը հաւատում է, որ նա կենդանի է, որ այսօր չէ վաղը կը դառնայ իր սիրած զաւակը: Բայց նա գնաց ընդմիշտ... Ո՞վ գիտէ, ուր է հանգչում այն սիրուն գլուխը, ուր է սաւառնում այն բանաստեղծ հոգին...

Սիրենք միշտ նրա սիրած գործը եւ դրանով վառ պահենք նրա յիշատակը:

«Դրօշակ» - Փետրուար 1905

Թիւ 2 (155)

Մենակի Յիշատակին

Դո՛ւն էլ վեր կացար դէմ արեւծագին,

Գօտիդ կապեցիր քո մէջքը հպարտ.

Աչքդ դարձուցիր շողուն աստղերին,

Ասիր, կը հասնե՜մ՝ դեռ լոյս չբացւած:

Եւ կեանքի բեռը դրիր քո մէջքին,

Ճամբորդի ցուպը քո ձեռքը առար.

Յոյսն էր շողշողում քո սաթ աչքերին,

Եւ հպարտ-հպարտ-է՛ն ճամբան ընկար: 

Ու սիրտդ յուսոտ,

Հոգիդ մրրկոտ,

Միշտ քայլում էիր՝

Քո ճամբան փշոտ:

Քա՛լէ ու քա՛լէ,

Էն ուղին մօտ է,

Ալ-վառ շողերով

Արեւ կը ծագէ:

Է՜յ, ազիզ ախպէ՛ր, շատ ջահէլ ջիւան

Կերա՛ւ ու կերաւ այս անծէր ճամբան.

Շատերը ընկան էս ճամբի կիսին,

Սրտերը վառւած՝ յոյսը աչերին:

Հէ՜յ վախ, հէ՜յ վախ, հէ՜յ նամարդի նման

Քեզ էլ կուլ տւեց էս անկուշտ ճամբան.

Հէ՜յ վախ, հէ՜յ աշխարհ, քեզ էլ կուլ տւեց

Էս ազիզ ճամբան՝ անծէր, անվախճան:

Թէ սաղ մնացինք՝ ու հազար բարով

Կրցանք յաղթանակ բերել մեր երկրին,

Թէ որ մեր երկրէն հազար արիւնով

Կրցանք դուրս քշել վատթար դուշմանին:

Կը գամ կը կանչեմ Բասենայ դաշտին,

«Հէ՜յ ազիզ, ախպէր, ե՛լ, մե՛նք յաղթեցինք.

Մենք դուրս քշեցինք անգութ դուշմանին,

Հազար հազարով վրէժ հանեցինք:»

Անձրեւից մաշւած քո ոսկորները

Կը գամ կը ժողւեմ՝ մէ՛կ-մէ՛կ, երգելով

Տանեմ կը թաղեմ Անտոքայ սարը՝

Սասուն ապահով-հանգչիս անխռով:

Վանայ ԻՇԽԱՆ

«Դրօշակ» - Յունիս 1905

Թիւ 6 (159)