Թռուցիկ Յուշեր Քրիստափորի մասին

1898 թւին էր, երբ առաջին անգամ հանդիպեցի Քրիստափորին Բագւի նաւթահանքերում, մեր հասարակական կեանքի չափազանց մռայլ եւ յուսալքման օրերին:

Ք. Միքայէլեանի Մահը

Յեղափոխական կուսակցութիւնները յանուն սխալ, միակողմանի հասկացւած յեղափոխականութեան յաճախ զոհեր են տալիս՝ գործի տեսակէտից ոչ միայն անօգուտ, այլ եւ վնասակար:

ՅԱՅՏԱԳԻՐ Հ.Յ.Դ. ԺԱ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎԻ

Ընկերնե՛ր եւ հայրենակիցնե՛ր.

Հ.Յ. Դաշնակցութեան 11րդ Ընդհանուր Ժողովը, որ տեւեց աւելի քան մէկ ու կէս ամիս, լարւած ուշադրութեամբ եւ ընկերական ջերմ մթնոլորտի մէջ քննութեան առաւ բազմատեսակ ազգային-քաղաքական եւ զուտ կազմակերպական հարցեր եւ յանգեցաւ յուսալից հետեւանքներու: Մեր բոլոր մարմինները եւ ընկերները կը սպասեն ակընդէտ իրենց Գերագոյն Ժողովի որոշումներուն, ճշտելու համար իրենց վերաբերումը մեր կեանքի բազմապիսի հարցերու հանդէպ եւ գծելու առաջիկայ տարիներու գործունէութեան ուղին: Պատմութեան բերումով Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը դարձած է քաղաքական զօրաւոր ազդակ մը հայութեան կեանքին մէջ, ուստի անոր որոշումներուն կը սպասեն նաեւ հայ ժողովրդի լայն զանգւածները եւ մեզ ու մեր դատի հակառակորդ ուժերը: Հաւատարիմ մեր աւանդութեան՝ պիտի փորձենք համառօտ բայց մեկին՝ ուրւագծել Հ. Յ. Դաշնակցութեան գործունէութեան ուղին առաջիկայ տարիներու համար:

Փեթարցի Մանուկ

Միաժամանակ քաջ ֆէտայի, յեղափոխական ղեկավար և մտաւոր գործիչ, Մանուկը ծնած է Փեթար գիւղը, Մշոյ կողքին: Նախնական ուսումը կառնէ Ս. Յովհաննու վանքը և կաւարտէ Ս. Կարապետի մէջ:

ՌՈՍՏՈՄ ԵՒ ԱՐԱՄ

Տարբեր սերունդի և տարբեր տարիքի մարդիկ, բայց մեր այս երկու թանկագին ընկերները ո՜րքան կը նմանէին իրարու շատ մը տեսակէտներով:

Ամենէն առաջ՝ իբրեւ սերմանացան: Ուսուցիչ՝ երկուքն ալ, իրենց տքնութիւնը խոր հետքեր կը ձգէր նոյնիսկ այս տարրական եւ խաղաղ ասպարէզին մէջ: 

Քրիստափոր Միքայէլեան (1859-1905)

Հ. Յ. Դաշնակցութեան հիմնադիրի, ինչպէս եւ, առհասարակ, հայ յեղափոխականների կեանքը շատ քիչ է ծանօթ մեր հասարակութեան: Հայ յեղափոխականի առաքինութիւնը միշտ եղել է համեստութիւնը. գործել անաղմուկ եւ զոհւել ժողովրդի համար. նրա եսը, անձնական կեանքը մնացել է ծածկւած դրսի աչքերից: Գործի ընթացքում ո՞վ կարող էր մտածել նրա յիշատակի յաւերժացման մասին:

Արամի Մասին. (Սարգիս Յովհաննիսեան) 1879-1919

Մեր ազգային-քաղաքական ներկայ օրերուն, երբ ժամերն անգամ յղի են նորանոր իրադարձութիւններով, եւ հայ քաղաքական կեանքը կը դիմէ հանգրւանէ հանգրւան, երբ հայրենասէր հոգիները կը կերտեն նոր յոյսի փարոսներ, դժւար է գծել մեծ հայրենասէրի, սրբազնացած յեղափոխականի եւ պետական մարդու՝ Արամի բովանդակ պատկերն ու կեանքը: Տարիներ յետոյ, երբ մեր ալեծուփ կեանքը կը բռնէ խաղաղ եւ ստեղծագործ աշխատանքի ճամբան, անաչառ պատմագիրը խորին պատկառանքով պիտի մօտենայ՝ բնորոշելու համար Արամի մեծ դերը, մեր վերջին փոթորկալից տարիներու պատմութեան մէջ, դրսեւորելու անոր անսպառ կորովը, բեղմնաւոր գործունէութիւնը՝ Ղարաբաղէն մինչեւ Վան, Երեւանէն՝ Վարագ, Պոլիս-Օրդու-Ժընեւ, երբ մօտ քառորդ դար անսասան կանգնած մնաց պայքարի առաջին շարքերում՝ լի խորունկ հաւատով, ճիգերով եւ անձնւիրութեամբ:

Նիկոլ Դուման (Մահւան 15 ամեակին առիթով)

Ժողովրդականութիւն վայելող մեր ականաւոր ընկեր Ռուբէնը իր «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները» գրւածքում «Հայրենիք» ամսագրի մէջ այսպէ՛ս է արտայայտւում Նիկօլ-Դումանի մասին - «Դումանը քաջածանօթ անձնաւորութիւն մըն է. անոր կեանքն այնքան հարուստ է արկածներով եւ անոր դերը մեր յեղափոխական շարժման մէջ այնքան մեծ է ու բազմակողմանի, որ պէտք էր ամբողջ առանձին հատոր մը նւիրել զինքը եւ իր գործը ներկայացնելու համար: Այստեղ կը բաւականանք միայն ըսելով, որ Դումանը Դաշնակցութեան ամենահին մրաւորական ֆէդային էր: Ան հեղինակութիւն էր մեր բոլոր ֆէդայինեուն համար, ամենահամեստ զինւորէն սկսած մինչեւ Հրայրը, Գէորգ Չաւուշն ու Անդրանիկը, բոլորն ալ հաւասար սիրով պատրաստ էին ենթարկւելու այդ Ղարաբաղցի լեռնականին պողպատէ կամքին»: