ՔԵՌԻ ԹԱԴՕ. Յարութիւն Սարգիսեան

Բուն անունով Յարութիւն Սարգիսեան, ծնած է Տարօն աշխարհի Փեթար գիւղը 1874-5-ին:

Սարգիս շփման մէջ կը մտնէ բոլոր հայ ֆետայիներուն հետ, որոնք կու գային ու կ'անցնէին Փեթար գիւղէն: Սարգիս նաեւ որոշ գործակցութիւններ կ'ունենայ անոնց հետ: Պատանի Թադօ ուշի ուշով կը հետեւի հայ ֆետայիներուն ու իր մէջ կ'արթննայ յեղափոխական ոգին: Շրջան մը ետք Հրայր (Արմենակ Ղազարեան), որպէս Մուրատ Պոյաճեանի (Մեծն Մուրատ) եւ Միհրան Տամատեանի գործակից, կը շրջի Սասնոյ եւ Տարօնի դաշտերը, կազմակերպչական աշխատնաքներ տանելու: Հրայր կ'այցելէ նաեւ Փեթար գիւղը, ուր իր խումբին առաջին անդամը կ'ըլլայ Քեռի Թադոն:

Սասունցի Մանուկ (Փեթարցի)

Տարօնի աշխարհի ընտիր զաւակներէն մէկն էր Փեթարցի Մանուկը, որ սովորաբար կ'անուանուէր Սասունցի Մանուկ:

Մանուկը կը պատկանէր ֆետայիներու այն սքանչելի փաղանգին, որ Գէորգ Չաւուշին հետ նետուեցաւ Տարօնի շրջանի ազատագրական կռիւների մէջ 1904-ին:

ՍԵՊՈՒՀ. Արշակ Ներսիսեան

Ծնած 1870 թուին Բաբերդի շրջանի Վարզահան գիւղը, դեռ աղուամազը երեսին, արդէն զինքը կը գտնենք ուխտուածներու առաջին շարքին: Բարեխղճօրէն գրել անոր յեղափոխական գործունէութեան մասին, առնուազն մեծածաւալ հատոր մը պէտք է: Բայց ինչպէս լռելեայն անցնիլ 25 երկար ու ձիգ տարիներու վրայէն, որու ընթացքին այդ տիպար ֆէտային երբեք զէնքը վար չդրաւ:

Կենսագրական. Սասունի՝ 1904 յունւար-յուլիսի կռիւներուն ընկածների

Ռուբէն Դերձակեան

Արճէշի ընդհանուր ջարդի ժամանակ զոհ գնաց Ռուբէն Դերձակեանը, մէկը տաճկահայի ազատագրութեան համար զէնք վերցնող ամենաառաջին մարտիկներից: Նա յայտնի էր Փայլակ, Բժիշկ անուններով: 1912 թւից ի վեր նա ապրում եւ գործում էր Արճէշում:

Արտաւազդ Հանըմեան

Փետրուար 19ին Փարիզի մէջ մեռաւ Արտաւազդ Հանըմեան, նախորդ ընդհ. քարտուղար եւ հիւպատոս Հ. Հ. Պատուիրակութեան:

ՎԱՉՕ. Վաչագան Մելիքեան

Դաշնակցութիւնը ծերունի ներկայացուցիչ գրեթէ չունի: Այս հանգամանքը ինքնին ապացոյց է Դաշնակցութեան երիտասարդութեան, բայց եւ բնորոշումն է կուսակցութեան յեղափոխական կեանքի ու գործի: Սիմէօն, Քրիստափոր չծերացան, չէին կարող..

Նամակ Մուշէն. Սէյդօ Պօղոսի, Զաւէնի եւ Ջնդոյի սպաննութիւնը

Նամակ Մուշէն

Վերջին պահուն ստացանք հետեւեալը Մուշէն

Մուշ, Յունւար 10

Տարօնի ժողովուրդը պարտքի տակ խեղդւած՝ կը գղաթէ Վան, Կարին, Տիարպէքիր, Բաղէշ, թողնելով իր շէնաւեր օճախը: Օսմանեան րէժիմի սպաննիչ շղթաի ամենանեղ օղակը Տարօնի վզին է ոլորած, կառավարութիւնը անօրէն է եւ հարստահարիչ, տեղին ժողովուրդը վայրագ եւ կատաղի:

ՀՅԴ Անզուգական Ռազմիկը՝ Մարտիրոս Աբրահամեան

(Բաշգեառնեցի Խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամեանի Մահւան Քառասնօրեակի Առթիւ)

Քառասուն օր է անցել անզուգական Մարտիրոսի մահից, նրա նւիրական հողաթմբի վրայ արդէն թողնել են յարգանքի ու սիրոյ ծաղկեպսակները, սակայն հոգևին չեմ կարողանում հաշտւել այն մտքի հետ, թէ նա՝ Դաշնակցութեան այդ անվեհեր մարտիկը ոչ ևս է: Չեմ հաւատում Մարտիրոսների մահւան, որովհետև նրանց վսեմ գործը, աննախընթաց նւիրումը, մահն արհամարհելու խիզախութիւնը, ինչպէս նաև սքանչելի հերոսութիւնը մեռնել, մոռացութեան տրւել չեն կարող:

Նազար Ալամշարեան (1870-1904)

Մշեցի էր Նազարը: Թաղի վարժարանը աւարտելէն ետքը մտաւ աշխատանքի, օրապահիկը հանելու եւ ընտանիքին օգնելու համար:

Տիգրան Գ. Խարբութլեան

Տիգրան, հայ ազատագրումի զինւորներէն մէկը, ողջակիզւեցաւ հայրենիքի փրկութեան սեղանին վրայ, գրեթէ երկու տարի առաջ, Սասունի կռիւներէն քիչ ետք:

Յովհաննէս Կորկոտեան

Յովհաննէս Կորկոտեանը միջին հասակով, նուրբ կազմւածքով և գրաւիչ դէմքով մի երիտասարդ էր: Շնորհիւ իր լայն բնաւորութեան, զգայուն հոգու և անվեհերութեան, ,,Կորկոտը” (այսպէս էին նրան կոչում իր մտերիմ ընկերները) իր ընկերական շրջանի սիրտն էր կազմում: Հոգով բանաստեղծ էր և հիանալի ժողովրդական երգիչ:

Չալփափախ Միսակ Տանջոյեան

Տաճկահայ երիտասարդ, մօտ 28-29 տարեկան: Յանդուգն կռւող՝ բառի ընդարձակ իմաստով: Մասնակցել է Անդրանիկի բոլոր կռիւներին եւ մասնւաորապէս Սասունի վերջին դէպքերին, միշտ էլ լինելով Անդրանիկի տասնեակում: Մասնակցել է կովկասեան կռիւներին եւ ամեն տեղ լինելով աւանգարդի մէջ ու միշտ մնալով անվնաս, այն համոզումն էր դուրս բերել, թէ «գնդակը մահացու չէ իրեն համար»:

ՍԱՄՍՈՆ ԽԱՆ. Ստեփան Թադէոսեան

Սալմաստի Յեղափոխական Հնոցի Մղիչ Ուժը՝
ՍԱՄՍՈՆ ԽԱՆ

1 Մարտ 1945, Թաւրիզի մէջ կը մահանայ Հ. Յ. Դաշնակցութեան առաջին սերունդին վերջին վկաներէն Ստեփան Թադէոսեան, որ հայ ազատագրական շարժման պատմութեան մէջ անմոռանալի տեղ մը գրաւեց իբրեւ դէպի Երկիր կատարուած յեղափոխական թափանցումներու անզուգական գործիչը՝ Սալմաստի Սամսոն Խանը:

Զօրավար Նազարբէգեան

Այս տարւայ Փետրւար 19-ին, Թիֆլիսում, 76 տարեկան հասակում, վախճանւեց Հայաստանի Հանրապետութեան անդրանիկ եւ միակ սպարապետը՝ զօր. Թովմաս Նազարբէգեան: Բացի բոլշեւիկներից, ամբողջ հայ ժողովուրդը իր բոլոր քաղաքական հոսանքներով, մի պահ համախմբւեց նրա գերեզմանի շուրջ՝ երկիւղածութեամբ ու պատկառանքով գլուխ խոնարհած նրա յիշատակի առջեւ:

Յովնան Դաւթեան

Ժընեւ՝ «Դրօշակ»ի խմբագրութեան պատերուն մէջ, իր վերջին ցաւատանջ շունչը տուող Յովնան Դաւթեանը սակաւաթիւ ներկայացուցիչներէն մէկն էր մեր այն երիտասարդ սերունդին, որոնք 1890 թուականին միասին գալով սկիզբը դրին հայ ժողովրդի Ազատամարտին, կամ աւելի ճիշդը, իրենց նախորդ սերունդներու յղացած մտքերը եւ երազած ծրագիրները գործադրութեան դրին կազմակերպելով Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը:

Համազասպ Սրուանձտեան (1873-1921)

1921 թուականին, Փետրուարեան համաժողովրդային ապստամբութեան նախօրեակին (Փետր. 16)՝ Երեւանի բանտին մէջ Չեկայի ձեռքով կացինահար սպաննուեցան յիւսունէ աւելի կալանաւորներ, որոնց կարգին նաե՛ւ յանդուգն ու խիզախ մարտիկ, հայ կամաւորական երրորդ գունդի հրամանատար եւ, մինչեւ իր դաւադրաբար ձերբակալումը, Նոր Պայազիտի հայ հանրապետական զօրամասերու պետ՝ Համազասպ Սրուանձտեան, Խաչէնի կռիւներուն մէջ իր խոյանքներով յայտնի «Ասկերանի հերոս»ը, որ աշուղական ծանօթ երգին մէջ կը յիշատակուի յարգանքով ու հիացումով.

–«Ամբողջ աշխարհ հռչակուեցաւ

    Համազասպը պանծալի»...

Հրաչ Փէհրիզեան

Երկու օր առաջ, Աղեքսանդրիոյ մէջ, հողին յանձնեցինք մեր ամենուս սիրելի եւ թանկագին ընկեր Հրաչ Փէհրիզեանի մասմինը:

ՇԱՒՐՕ. Մկրտիչ Միսաքեան

Ծննդեամբ կարսեցի էր Շաւրօն, կրթութիւնը ստացած նախ Գէորգեան Ճեմարանում, որտեղից արձակւեց «ըմբոստութեան» պատճառով, եւ ապա Ներսէսեան դպրոցում: Վերջերս գիւղական գրագրի պաշտօն էր վարում Ղարսի շրջանի մէջ եւ մասնակից էր հայկական դատի համար աշխաոտղ շրջաններին: 

ԳՐԻՇ ԽԱՆ. Գրիգոր Տէր Դանիէլեան

Մի քաջարի ռազմիկ էլ կորցրինք յանձինս Գրիշ խանի...

Հանգուցեալը հայ մեծանուն յեղափոխականի – Եփրեմի զէնքի անբաժան ընկերն էր, որ դեռ պատանի հասակից (1909 թուից) թեւաւորուած Հ. Յ. Դաշնակցութեան գաղափարով՝ թողնում է տուն ու տեղ, ծնող ու բարեկամ եւ սահմանն անցնելով նետւում պարսիկ ցեղակից ժողովուրդի յեղափոխական շարժման փոթորկոտ ասպարէզը ու դառնում մէկը այդ շարժման անուանի հերոսներից...