Շանթը յեղափոխական էր:
Յեղափոխական էր նա իր խառնուածքով, իր գործերով, ձգտումներով ու մտածումներով:
Շանթը յեղափոխական հայ էր:
Եթէ նա չնետուեց արիւնռուշտ ու մահաբեր գուպարների մէջ, եթէ չերեւաց մրրիկի թեւերի վրայ, ոչ թէ որովհետեւ խուլ էր հայաշխարհը սարսող որոտումին, այլ որովհետեւ անզուսպ կիրքն ունէր ապրելու: Ապրելու հայ ժողովուրդին ու հայրենիքին համար:
Լեւոն Շանթ իր կրթութեամբ եւ գործածած լեզուով ինքնայատուկ դէմք մըն է մեր գրականութեան մէջ:
Ծնած է Պոլիս, 1869ին, նախնական կրթութիւնը ստացած է իր թաղին նախակրթարանը եւ ապա Սկիւտարի վարժարանը, ուր կը շարունակէ աշակերտիլ մինչեւ 1883: Աչքի կը զարնէ իբրեւ ուշիմ աշակերտ:
Տարօնի զաւակ էր Գեղամը, Մշոյ դաշտի Խէյրիան գիւղացի Կարապետ քահանայ Տէր Կարապետեանի որդին: Ծնած էր 1865ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած էր ծննդավայրին մէջ, հօր խնամքին տակ, որ ջերմեռանդ հաւատացեալի եւ ուսումնասէր մարդու համբաւ ունէր: Այնուհետեւ, շուրջ եօթը տարի, մինչեւ 1883, յաճախած է Ս. Կարապետ վանքի Ժառանգաւորաց դպրոցը եւ ատեն մըն ալ Մուշի Միացեալ Ընկերութեան վարժարանը, եւ, վերջապէս, երկու տարի (1885-87) աշակերտած է Էջմիածնի Գէորգեան Ճեմարանը:
 |
| Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Մեր ողբացեալ ընկերը, որ Նոյ. 27-ին անակնկալ կերպով մեռած է Փարիզի մէջ, մէկն էր անոնցմէ, որոնք կը խօւսափին իրենց մասին խօսելէ: Ընկ. Ռուբէն՝ համեստ էր խառնուածքով, ոչինչ կը յայտնէր իր կեանքի մասին, հետեւաբար դժուար է կենսագրական վաւերակա նտեղեկութիւններ գտնել: Կուտանք քանի մը ծանօթութիւներ միայն, յուսալով որ իրազեկներ պիտի ամբողջացնեն զանոնք եւ պիտի պատմեն զարմանալի կերպով հարուստ իր կեանքը.–
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Գըզըլ-Աղաճ գիւղի պետ եւ նշանաւոր վաշխառու Ճէզայիր աղան, իր երկու ծառաներուն հետ, երբ կը շրջագայէր, իր սրատես աչքերէն չի վրիպեցան երկու հայ, որոնք հեռուէն իրենց կը մօտենային: Անոնցմէ մին միջահասակ, թիկնեղ, խոշոր ու կլոր երեսով, սեւ եւ անոյշ աչքերով, լայն ճակատով մարդ մըն էր: Աղան, հետաքրքրութենէ մղուած, անմիջապէս մօտեցաւ անոնց եւ հարցուց առինքնող հայուն:
Հայկակ Կոսոյեանի մահով, որ պատահեցաւ Կիրակի, Նոյեմբեր 24ին, Թէհրանի մէջ, մեր յեղափոխական սերունդի ակնառու դէմքերէն մէկն է, որ աւա՜ղ անդարձ կը մեկնի մեր իրականութենէն:
.jpg)
Պէտք է ունենալ բարոյական մի անսպառ կորով, պէտք է տիրապետել անձնազոհութեան անհատնելի ու անըկճելի կարողութեան, որ մարդ լինի մեծ, սերունդներից առաջ անցնի, թէեւ ժամանակի եւ տարածութեան փոքրիկ յաւիտենականութիւնների վրայով, լինի իրոք անհատ, անհատնելի, անսպառ ու յաւերժ: Լինել անցեալ ֆիզիքապէս, բայց մնալ միշտ ապագայա, միշտ անհասանելի, միշտ օրինակ:
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Ատրպատականի կազմակերպութեան մէջ յիշատակութեան արժանի եւ պատւաւոր տեղ մը կը գրաւէ Խանասորցի Մեսրոպը՝ Մեսրոպ Տէր-Յակոբեանը: Ծնած է Թաւրիզի Ալչամիւլք գիւղին մէջ 1897-ին: Այս գիւղին մէջ յայտնի էր Տէր Յակոբեան գերդաստանը, որուն շառաւիղներէն մէկուն՝ Տէր-Յակոբ քահանայի որդին էր Մեսրոպը:
Պոլսոյ «Ազդարար» թերթը իր նոյեմբեր 20-ի թիւի մէջ կ'արձանագրէ մահը օր. Համասփիւռ Միրզոյեանի, որ տեղի է ունեցած նոյեմբեր 10-ի գիշեր Ազգային հիւանդանոցին մէջ:
Օր. Համասփիւռ իբրեւ ուսուցչուհի 1921-էն ի վեր կը պաշտօնավարէր Պոլսոյ ազգային վարժարաններու մէջ: Երեք տարիէ ի վեր թոքախտէ կը տառապէր ու կը դարմանուէր Ազգային Հիւանդանոցին մէջ, ուր եւ մեռած է:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Խորը ցաւով կարդացինք «Յուսաբեր»ում, «Յառաջ»ից առնւած լուրը, որ Նոյեմբեր 6ին, առաւօտեան ժամը 2-ին, Լիւնժիմոյի հիւանդանոցում, կարճատեւ հիւանդութիւնից յետոյ, կնքել է իր մահկանացուն մեր վեթերան ընկեր Գ. Բալայեանը: ... Ողբացեալ ընկերը մահացել է Նոյեմբեր 6-ին, իսկ մենք տեղեկանում ենք «Յուսաբեր»ից Նոյեմբեր 25-ին:
Հոկտեմբեր 20/2-ին տէրրօրի ենթարկւեց Կոմիտաս Քահանան:
.jpg)
Բայազէտի գրաւումից մի երկու ժամ առաջ դաւադիր քրդի գնդակին զոհ է գնում Դաշնակցութեան ամենահին անդամներից մէկը – Խանասօրի մարտիկ Թորոսը, որ 25 տարի ամենաջերմ կերպով նուիրուած գործում էր հայոց դատի համար:
Ճակատագիրը շատ անողոք և դաժան կերպով հարուածում է մեր ամենանուիրական և ազնիւ գործիչներին և այդ մի այնպիսի ժամանակ երբ նրանց կարիքը ամենասուր կերպով է զգացւում, երբ նրանց տեղը այժմ բռնող չունենք:
Թորոսը, այդ ազնիւ և անխոնջ գործիչն էլ գնաց: