ԵՐԿՐՈՐԴ ՀԱՐՒԱԾԸ (Հայոց Եկեղեցական Կալւածները)

Ենթադրութիւնները իրականացան...

Միապետական ռուս կառավարութիւնը, որ քառորդ դարուց իվեր՝ դարան մտած, միջոցներ չխնայեց յափշտակելու հայ-լուսաւորչական եկեղեցուն պատկանող կալւածներն ու ստացւածքը, տւեց երկրորդ եւ խստագոյն հարւածը:

Կովկասահայի Տագնապը

«Այս է իմաստութեան վերջին խօսքը–

Նա է միայն արժանի ազատութեան եւ

Կեանքի, ով որ ամէն օր կռւով նւաճում է նրանց»:

Գէօթէ («Ֆաուստ») 

1825 թւին «Խելքից պատուհաս»-ի հռչակաւոր հեղինակ և Արևելքին քաջ ծանօթ Գրիբօեդով իր բարեկամ Բէգիշեվին Թէոդոսիայից ուղղած մի նամակում գրոմւ էր. «Ջենովացիներից և հովիւ-թաթարներից յետոյ Ղրիմ եկանք մենք (ռուսներս) – ընդհանուր ժառանդներս, – իսկ մեզ հետ նաև՝ աւերման ոգին, այդ սովորական մեր ուղեկիցը Արևելքում և Արևմուտքում»:

Վանի ՀՅԴ Ներկայացուցիչ Վարդգէսի Ձերբակալութիւնը

Երկար ժամանակէ ի վեր կառավարութիւնը կ'աշխատէր ձեռք բերել Վարդգէսը (Յովհաննէս Սէրէնկիւլեան /Գիսակ/), բայց անյաջող ելան իր փորձերը: Վերջերս ճարահատեալ դիմեց իր սովորական միջոցներուն, ձեռք առաւ անարժան հայ Սէմէրճեան Խաչիկը, կաշառեց նրան 30 ոսկիով, որպէս զի Վարդգէսը իրեն յանձնէ: Երկար աշխատելէ վերջը յաջողեցաւ հասնիլ իր չար նպատակին, – Վարդգէս ձերբակալւած է:

* * *

Բասենի Ընդհարումները

«Դրօշակ»ի անցեալ համարում մենք տպել էինք Պարսկաստանից ստացւած մի հեռագիր՝ «Դաշնակցութեան» խմբի վերջին ընդհարման եւ կռիւների մասին: Ներքեւ բերում ենք դէպքին վերաբերեալ տեղեկութիւնները՝ ստացւած զանազան վայրերից:

Կարս, 23 սեպտեմբեր 1903 

Սեպտեմբերի 17-ին (հին տոմարով) խումբը անցնում է սահմանը ապահով կերպով, մօտ 90 հոգով: Մի քանի վերստ դէպի ներս՝ հովիւները նկատում են և մինչև անգամ կրակում, բայց տղերքը չեն պատասխանում և անյայտանում են: Նորից պատահում են հովիւների և նորից ազատւում: Վերջապէս գիշերւայ ժամը 3-ին անցնում են Արաքսը:

ԴԵՐՍԻՄԻ ՔԵՌԻ. Ռուբէն Շիշմանեան

Բնիկ երզնկացի էր Քեռին: Կը պատկանէր Շիշմանեան բարեկեցիկ ընտանիքին, ու իր բուն անունն էր Ռուբէն: Ուսում առած էր Երզնկայի Ազգային Կեդրոնական վարժարանին մէջ: Կը վարէր, իր եղբօր Գրիգորի հետ, վանահայրութիւնը Սուրբ Մեծ-Լուսաւորիչ վանքին, Սեպուհ լեռան կողքերուն վրայ կառուցւած: Յեղափոխութեան կարապետներէն եղած էր իր շրջանին մէջ, ու նախ քան հայդուկապետ դառնալը, մասնակցած էր Գալուստ Արխանեանի խմբին: Այս վերջինին՝ իր ընկերներով ձերբակալւելէն առաջ, Քեռի՝ Երզնկայի կեդրոնական կօմիտէի աջակցութեամբ, կազմակերպելու ձեռնարկած էր արդէն նոր հայդուկախումբ մը, որ ահ ու սասրսափ ձգեց, կոտորածներէն առաջ, հայ հարստահարող թիւրք ու քիւրդ պէյերու վրայ ու իր հովանին տարածեց, կոտորածներու պահուն, հայ գիւղերու եւ բնակչութիւններու վրայ, որոնք կը գտէնւէին Քէմախի ու Տէրսիմի սահմաններուն մէջ:

Տէռօր. Զինւոր Դարմօ

Հ. Յ. Դ. Ատրպատականի Կ. Կօմիտէի որոշումով այս տարւայ ապրիլի 7-ին Սալմաստի Մահլամ գիւղի գերեզմանատանը մահւան պատժի ենթարկւեց Հ. Յ. Դաշնակցութեան նախկին զինւոր Դարմօն, որը իր կոչումը մոռացած՝ մի պատուհաս էր դարձել անմեղ ժողովրդի համար:

Նոյն վիճակին կ'ենթարկւի ամէն ոք, ով նոյն ընթացքը կը բռնէ:

«Դրօշակ» - Մայիս 1903

Թիւ 5 (136)

Տէռօր. Խաչիկ Սէմէրճեան

Վասպուրականի Կեդր. Կօմիտէի որոշմամբ տէռօրի ենթարկւեցաւ յայտնի մատնիչ Խաչիկ Սէմէրճեանը փետրւար 2/15-ին կիրակի երեկոյ ժամը 11-ին:

Տէռօրիստը ազատ է:

«Դրօշակ» - Ապրիլ 1903

Թիւ 4 (135)

ՀԵՌԱԳԻՐ

«Կայծակ» խմբի 5-րդ տասնեակը
(Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան թանգարան-հիմնադրամին)

Պարսկաստանում ստացւած մի նամակից մեզ հեռագրում են հետեւեալ կտորը.

«Դաշնակցութեան» զինակիր խմբերը, հետեւակ եւ ձիաւոր, մօտ հարիւր հոգի, մի քանի մասերի բաժանւած, սեպտեմբեր 17-ին (հ.ին տ.ոմարով) յաջողութեամբ անցան ռուս-տաճկական սահմանը: Հետեւեալ օրը, ճանապարհին, սահմանից 6-8 վերստ հեռու, խմբերից երկուսը նկատւում են հովիւներից եւ շուտով շրջապատւում են զօրքերով, թուրք խուժանով եւ քուրդ աշիրաթներով: 

Տէռօր. Ներկարար Ծատուր և խայըրսըզ Կարապետ

Հ. Յ. Դ. Զմիւռնիոյ Կօմիտէի որոշմամբ՝ մայիս 13/26-ին մահւան պատժի ենթարկւեցին յայտնի լրտեսներ՝ ներկարար Ծատուր և խայըրսըզ Կարապետ, առաջինը՝ իր տան մէջ, երկրորդը՝ հրապարակի վրայ, խուռն բազմութեան ներկայութեամբ:

Տերրօր. Տիգրան Գէորգեան

Տարօնի Կենտրոնական Կօմիտէի որոշումով՝ անցեալ նոյեմբերի 14-ին Խնուսի մէջ տէռօրի է ենթարկւած խնուսցի Տիգրան Գէորգեան, իբրեւ դաւաճան:

Կարսի Դինամիտային Պայթումի Զոհերը

Իսաջան Առաքելեան (վերը), ձախին՝ Վարդան Տօնոյեանց, աջին՝ Պօղոս Պօղոսեան, վարը ձախին՝ Յովհաննէս Նահիկեան, աջին՝ Թագւոր Չաքըլճեան

«Ուշագրա՜ւ հաւաքածու...

Հայրենիքի եւ աշխարհի այնքա՜ն հեռաւոր ծայրերից համախմբւած՝ պարտքի հերոսների այդ զուգադրութիւնը չէ՞ վկայում արդեօք նրանց դաւանած մեծ գաղափարի կայունութիւնը եւ գալոց անխուսափելի յաղթանակը...

Անա՜րգ պատահար... Որքա՜ն յաճախ դու խեղդել ես խանձարուրի մէջ գաղափարական սիրուն ծրագիրներ, վսեմ յղացումներ:

Հինգ թանկագին նահատակները հանգչում են այժմ սահմանից ասդին եւ ոչ այն երկրում, ուր հողը եռում է տաք աճիւններով, ուսկից վրէժխնդիր, ռազմիկ սերունդը պաղատագին կանչում էր նրանց... բայց նրանք կը մնան միշտ ազատութեան մեծ նահատակների շարքում-նոյն արիւնոտւած, տառապող ժողովուրդը երախտագիտութեամբ ծունկ կը չոքէ նրանց պաշտելի շիրիմների առաջ»: