Առաջ ենք բերում մի քանի կենսագրական տեղեկութիւններ այն վեց զինատար նահատակների մասին, որոնց վարած կռւի մանրամասները ընթերցողը կը գտնի «Դրօշակի» այս համարի պարսկա-տաճկական սահմանագլխից գրած թղթակցութեան մէջ: Մեռածներից չորսի պատկերը տպագրում ենք, որ միւս երկուսի՝ Յովհաննէս Աւետիսեանի եւ Սանօ Յարութիւնեանի պատկերները չկան, իրենց ընկերների կողքին դնելու համար*:
Լո՛ւռ. մի՛ մրմնջար. Քայլիր հանդարտ, ընկեր. տղամարդի կրծքից թռած հառաչը ժպիտ է բերում չար բախտի դէմքին: Ձիւնոտ այս լեռը պիտի անց կենանք. չէ՞ միւս կոմից է բերում մեզ քամին ողբ ու հառաչի աղեխարշ ձայներ. այնտեղ կ'ասես ձորերն են տնքում. սղմիր հրացանդ թարմ վէրքիդ վրայ, պի՛նդ, պի՛նդ, և առաջ քայլենք: Նոր տարին մօտ է. չլինի թէ նա հասնի և մեզ թոյլ ու ընկճւած տեսնի: Տե՜ս, երբ այն պլպլան աստղը այս լեռան կատարին հասնի, այն ժամանակ Նոր տարի կը լինի...
1 փետրւար 1900
Վասպուրական գացող զինատար խմբակը դեկտեմբեր 2-ին (1899), Ապաղայի Խազան հայի գիւղի սահմանից դուրս գալիս, նկատւում է քիւրդերից: Հաւար է ընկնում:
Silence and secrecy
GARLYLE
Պարագաներու բերումով ուշ մնաց «Դաշնակցութեան» կողմէ վաղամեռ հայրենասէրի յիշատակին նւիրւած յարգանքը: Այդ յիշատակը, թէեւ կարճատեւ, սակայն միշտ կը պահէ իր անթառամ այժմէութիւնը:
Գուրգէն. Բաղդասար Մալեանց
(Կենսագրական Համառօտ Գծեր)
Նոր-Բայազէտեան գնդի զինւոր էր Գուրգէնը, բայց հայրենիքի դժբախտութիւնը թոյլ չտւեց երկար շարունակել պաշտօնական զինավարժութիւնը: 1894-95 թւի հայկական կոտորածները վրդովեցին նրա հանգստութիւնը: Վրէժի ծառաւը այրում, խորովում էր նրա զգայուն սիրտը: Եւ ահա երբ 1896 թւին լսեց Վրէժստանի դաշնակցական Կեդրօնական Կօմիտէի յեղափոխական կոչը՝ նա պայթեց. «Էլ ո՞ր օրւայ համար պիտի գործէ հրացանս, երբ Մեծ Մարդասպանը կրակի ու արեան ծով է դարձրել Մայր-Հայաստանը»: Այդ զգացմունքով վառւած՝ սուս ու փուս ծլկեց Գուրգէնը զօրքի շարքերից եւ մի քանի կամաւոր ընկերներով ներկայացաւ «Վրէժ» կազմակերպութեան:
Ներկայ խնդրի մասին խօսելու մեզ առիթ է տալիս «Դրօշակի» նախընթաց համարում տպագրած Տամատ Մահմուդ փաշայի նամակը, որ հայերին ուղղած մի ընդհանուր կոչ է՝ միանալու թիւրքերի հետ: Մենք յարմար ենք համարում այդ նամակի առիթով յայտնել մեր կարծիքները նաեւ ընդհանրապէս բոլոր թիւրք հակա-սուլթանական կամ՝ աւելի ճիշդն ասած՝ հակա-համիդեան տարրերի մասին, որովհետև՝ չնայելով այն բոլոր տարբերութիւններին և երբեմն նոյնիսկ փոխադարձ թշնամական յարաբերութիւններին, որ դիտւում են դրանց մէջ, այդ տարրերը բոլորն էլ, վերջին ժամանակներս, մեծ համերաշխութիւն են արտայայտում, երբ հարցը գալիս է հայերի հետ միանալու խնդրին:
I
Մենք թոյլ էինք անցեալ յեղափոխական կռւի ընթացքում, մենք զօրեղ չենք եւ այժմ: Զանազան կարգի, զանազան բնազդների հայեր, ընդունելով միեւնոյն երեւոյթը իբր փաստ, տարբեր բացատրութիւններ են տալիս դրան:
.jpg) |
| Միհրան Թիրեաքեան ձախին իր եղբօր՝ Խանի (Բարսեղ Թիրեաքեան) հետ |
Խաստուրի կռւում նահատակւած տասնապետ Միհրան Թիրեաքեանը ծնւել է 1871 թւի փետրվարի 2-ին Կեսարիայի Տէրէվանք գիւղում: Չնայելով գիւղում ստացած չնչին ուսման, իր եռանդով եւ աշխատութեամբ բաւական յառաջադիմեց, այնպէս որ ընկերները միշտ օգտւում էին նրա խորհուրդներից: Ինքնաշխատութեամբ ձեռք բերած իր զարգացման հետ՝ նա լաւ արհեստ եւս ունէր՝ ատաղձագործ էր:
Հոկտեմբեր 26-ը յիշատակելի կը մնայ յեղափոխական տարերգութեան մէջ:
Առաւօտեան ժամը 4-ն էր: Մեր զինակիր յոգնած խումբը Բագրեւանդի (Ալաշկերտ) Խաստուր գիւղի մօտ պահ մի կանգ առաւ: Պարզ էր, որ կանխորոշ դիրքը չպէտք է կարողանայինք հասնել, որովհետեւ դեռ եւս 4-5 ժամուայ ճանապարհ ունէինք առաջներս, իսկ յոգնած մարդուն՝ այդքան ճանապարհ անցնելու համար կրկնակի ժամանակ է հարկաւոր:
Ամբոխը, կազմւած լինի նա «կրթւած» թէ անկիրթ մարդկանցից, միշտ տրամադիր է կարծելու, թէ ամեն մի երեւոյթ, որին հետեւում է մի ուրիշը՝ անմիջական պատճառ է այդ յետագայ երեւոյթի:
