Նահանջն արդէն վճռւած էր, բայց մեզանից շատերը վերադառնալ չէին ուզում այդքան շուտ. Յափշտակւած օրւայ փառաւոր յաղթութիւններով, նրանք երազում էին նոր յարձակումներ.
–«Վալլա, լաւ բան ի, ես ոչ ոքի մտիկ չեմ տայ. Քառասուն խոքի կառնեմ, կերթամ է՜ն չատրքերաց վրայ», աչքերը վառւած կրկնում էր հարիւրապետ Յ-ն, այն Յ-ն, որն սկզբում արշաւանքի ծրագրի կատաղի հակառակորդն էր, իսկ այդ ժամին չէր մտածում այլեւս ո՛չ մեր պաշարի սակաւութեան, ո՛չ թշնամիների հետհետէ զօրեղանալու մասին...
Ո՞վ էր նա: Այդ հայ աղջիկն ի՞նչ գործ ունէր լուսաւոր կենդրոններից հեռու խուլ վայրում: Ինչո՞ւ մեծ քաղաքների ուրախ կեանքը թողած՝ եկել սիրտ ու մարմին էր մաշում Տաճկաց սահմանին հարեւան մի գաւառում:
Հայրենիքի ազատութեան համար գործելու տենչանքն էր, որ հանգստութիւն չէր տալիս նրան:
Ա. Մանուկ Հասակում Կամքի Ուժ Էր Ցոյց Տալիս...
Հայկական յեղափոխութեան վարար յորձանուտին մէջ, երբ բոլոր կամքերը կը ձգտէին դէպի մէկ նպատակ, երբ կեանքն ու մահը խաղի էին ելած անձնազոհութեան եւ ինքնամատուցումի սրտառուչ մթնոլորտի մը մէջ, մարդկային մտերիմ ապրումները կը նկատւէին մեղանչում «Սրբազան Գործ»ին նկատմամբ: Յեղափոխութեան զինւորեալը մէկ սէր պիտի ունենար միայն՝ հայրենիք, սրտին մէջ պիտի խեղդէր հասարակ մահկանացուներու յատուկ բոլոր տեսակի զգացումներն ու ապրումները, որոնք տկարութեան ցուցանիշ կը համարւէին եւ արգելք՝ անկաշկանդ նւիրածութեան: Սիրել եւ սիրւած էակին հետ ընտանեկան երջանիկ բոյն մը կազմելու փափաքը անիրական ցնորք մըն էր մահւան հետ դաշինք կնքած բիւրաւորներու համար:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Էլի՜ մի զոհ...
Ի՞նչ փոյթ սակայն... զո՞հի առջեւ միթէ պիտի ընկճւէք դուք, ընկերներ: Հայաստանի տարաբախտ մայրերին մէկն էլ աւելացաւ. հեկեկում է նա՝ որդեկորոյս մայրը, եւ նրա սիրտ կտրատող հառաչանքների հետ ձեր ողբը եւս հնչում է, ընկերներ: Թանկագին, անմոռաց Արիսի մահն է, որ ողբում էք:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Այդ փառաւոր մահւան առջեւ, որ լուսաշող եկաւ պսակելու Սաղաթէլի մատաղ ճակատը – իբր տրամաբանական անողոք լուծումը նրա ձգտումների – հիացումի եւ յարգանքի խորին զգացումը միայն իր տեղն ունի:
.jpg) |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Այս բառն ինքնին կը բաւէր յատկանշելու այդ քաջը, եթէ պատմութիւնը մթութեան քօղով գար պատելու այդ անունը, ինչպէս ըրաւ կռւի դաշտին վրայ ինկած մեր այնքա՛ն քաջերուն:
«Հայրենիք» Երեւանէն նոր ստացուած մասնաւոր նամակէ մը կը տեղեկանայ, թէ այնտեղ մեռած է 1943 թուին, ճիշդ չորս տարի առաջ, Սէրգէյ կամ Սարգիս Մեհրապեան, յեղափոխական անունով յայտնի Խանասորի Վարդանը:
Լաւ չեմ յիշում, բայց կարծեմ թէ 8 կամ 9 տարեկան էի այն ժամանակ, որի մասին խօսում եմ իմ մանկական քնքոյշ սրտի վրայ ստացած խոր ու անջնջելի տպաւորութեան մասին:
Մեր տունը գտնւում էր Պարսկաստանի Թ.աւրիզ քաղաքի, Լիլաւա թաղում:
Յուլիս 21-ն է արդէն:
Արշաւախումբը կազմ ու պատրաստ է:
Տեղ հասաւ վերջապէս «լրտեսող» ջոկատը, որ գնացել էր ճանապարհները եւ թշնամու դիրքն ուսումնասրիելու: Բանակը տենդային անհամբերութեամբ սպասում է առաջ խաղալու հրամանին...
1897-ի սկիզբները Թիֆլիզի մէջ կը կայանար Դաշնակցութեան Բ. Ընդհ.
ժողովը, որը, սակայն, Երկրէն եւ արտասահմանէն չմասնակցող կարգ մը մարիններուն բողոքին
վրայ, համարուեցաւ Ռուսաստանի ընդարձակուած շրջանային ժողով: 1898ին միայն կարելի եղաւ
գումարել Բ. Ընդհ. ժողովը, որը երեք ամիս տեւեց եւ սահմանադիր ժողովի մը երեւոյթը առաւ,
իր տուած որոշումներով, մշակած կանոնագիրներով եւ մասնակցող վայրերու եւ ընկերներու
լրութեամբ:
