Նամակ Մուշէն
Վերջին պահուն ստացանք հետեւեալը
Մուշէն
Մուշ, Յունւար 10
Տարօնի ժողովուրդը պարտքի տակ խեղդւած՝ կը գղաթէ Վան, Կարին, Տիարպէքիր, Բաղէշ, թողնելով իր շէնաւեր օճախը: Օսմանեան րէժիմի սպաննիչ շղթաի ամենանեղ օղակը Տարօնի վզին է ոլորած, կառավարութիւնը անօրէն է եւ հարստահարիչ, տեղին ժողովուրդը վայրագ եւ կատաղի:
Ընկերնե՛ր,
Ազատագրական շարժման առաջին յաղթանակը, արդիւնք տարիների չարքաշ աշխատանքի, անբաւ զոհերի եւ յեղափոխական արիւնոտ կռիւների, տարւած է.– Օսմանեան կայսրութեան մի ծայրից միւսը հնչում է Ազատութեան, Հաւասարութեան, Եղբայրութեան կոչը: Երէկեան Հանրաբանտը վերածւած է ազատաշունչ երկրի: Մռայլ, երկչոտ դէմքերի տեղ երեւում են բերկրալից աչքեր. լռութեան փոխարէն թագաւորում է շարում. ատելութեան ու քէնի աւերակների վրայ փչում է սիրոյ շունչը: Եւ ժողովրդական ամենադժբախտ խաւերն անգամ, սովոր ստրկի համակերպութեան, անտեղեակ ազատութեան՝ վայելքի, շարժւում, ծփում են ինչպէս փոթորկւած ալիքներ, նախանշանը քաղաքական աւելի երջանիկ օրերի:
Մեռելներ կան որ պէ՜տք է
անգամ մը եւս մեռցնել...
Ահաւասիկ հրէշածին
հայ Յուդայ մը եւս որ նողկանքի օր մը ծնեցաւ...:
Բայց ո՜վ գիտէ, ո՞ր խաւարչտին, ո՞ր զզուելի եւ ո՞ր խուժանամատոյց աղիճին արգանդէն,
Եւ ի՜նչ անէծքի, ի՜նչ դժնէ վարութեան, ի՜նչ քսմնտելի գիշերուան մը գարշանքին մէջ,
Իր դժխեմ հայրը, կարողացաւ, չարաշուքօրէն այդ գեհենի որդին սաղմնաւորել:
Փոքր-Ասիոյ բնակիչները ստրկութեան
Մատնւեցան պարզ այն պատճառին
Համար, որ չէին գիտեր ըսել՝ ո՛չ:
Պլուտարքոս
Հայը եղաւ այն առաջին տարրը՝ որ համատարած ստրկութեան ու մեռելանշարժ կեանքի մէջէն, իր տժգոյն գլուխը բարձրացուց եւ արիւնռուշտ դաժան բռնաւորներու երեսին նետեց «ո՛չ» խօսքը: Այդ բացասումը՝ որ գերագոյն արժանապատւութեան եւ մարդկային գիտակցութեան հզօր եւ վճռական ընդվզումն էր՝ կսպառնայ ամբողջ Փոքր-Ասիոյ շրջանը ընել:
Ընդհանուր Ժողովը ապրիլի 28-ի նիստի մէջ, լսելով Վարդօի գործին համար կազմւած Դատական յանձնաժողովի մանրամասն զեկուցումը՝ եկաւ հետեւեալ եզրակացութեան.
 |
| Նկարը՝ Համբարձում Աղաջանեան, ետնանկարը՝ Խմբապետ Միհրան |
Համբարձում Աղաջանեանը աստրախանցի էր. ծնւել է 1877 թւին: Նրա հայրը, Մկրտիչ, արհեստով դերձակ էր. նա առաջին ամուսնութիւնից ունէր երկու աղջիկ. իսկ երկրորդ ամուսնուց միմիայն Համբարձումն է:
Ընկերներ եւ քաղաքացիներ.
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Չորրորդ Ընդհանուր Ժողովի ուշադրութիւնից վրիպած չէին այն բազմատեսակ վրդովիչ կեղեքումները, որոնց ենթակայ էր եւ է տակաւին մասամբ՝ Կարսի շրջանի հայ գիւղացիութիւնը մի խումբ ինքնակոոչ «յեղափոխականների» կողմից: Դրանց շարքում գտնւում էին նաեւ մի քանի նախկին դաշնակցականներ, որոնք շարունակում էին մութ անկիւններում շահագործել կուսակցութեան անունը:
Խաչատուրը ծնած էր 1872-ին Պուլանըխի Շէյխ-Եաղուպ գիւղը: Մատղաշ հասակին մէջ, դեռ 14 տարեկան, կը թողու իր հայրենի կիսաւեր օճախը եւ օտարութեան ցուպը ձեռքին կը մեկնի հեռու երկիրներ, պանդխտութեան մէջ արիւնքրտինքով ձեռք բերած խեղճուկրակ դրամով զուլումի երկրին մէջ ապրող իր սիրելիները ապրեցնելու համար: 1886-ին, Ռուսաստան գաղթող իր երկրացիներուն հետ կը գնայ Թիֆլիս, ուր մէկ տարի աշխատելով կ'օգնէր հայրենիքը եղող իր ծերունի հօրն ու մօրը:
Հ. Յ. Դաշնակցութեան շարքերից Չոռու Մանուկ կոչւած անձը վաղուց իվեր մոռանալով իր կոչումը դարձել էր մի հասարակ սրիկայ, որը եւ իր կատարած հակակազմակերպչական եւ հակակուսակացական ընթացքի եւ Դաշնակցութեան անունը շահագործելուն համար, ենթարկւած էր բազմաթիւ նկատողութիւնների եւ նախազգուշացման: Իսկ վերջին ժամանակներում շանտաժի գործերում մասնակցելու եւ մանաւանդ շանտաժիստներին կուսակցական զէնք մատակարարելու համար, Հ. Յ. Դ. Չորրորդ Կ. Կօմիտէի որոշումով յանձնւեց Կովկասեան Ահաբեկիչ Մարմնի դատին, որի կողմից եւ ենթարկւեց մահւան պատժին, որը գործադրւեց ապրիլի 22-ի երեկոյեան:
1908 մարտի 22-ին Հ. Յ. Դաշնակցութեան Կ. կօմիտէի որոշմամբ տերրօրի ենթարկւեցաւ Նախիջևան գաւառի Հաջիվար գիւղացի Խաչատուր Եղիաեանը – իր հակայեղափոխական դաւաճան գործունէութեան համար:
Կազմակերպական Ազդեր
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Կովկասեան Ահաբեկիչ Մարմնի վճռով ահաբեկումի ենթարկւեց Օսմանեան Հայաստանի Բուլանըխ գաւառի Կոփ գիւղացի Մխիթար Բաւօեանը (Մխօ), իր կատարած մատնութիւնների, բռնաբարութիւնների և իր համագիւղացիների վրայ գործ դրած անլուր կեղեքումների համար:
Մեղքը մեր չէ, անէծք հրէշին
Նա պատճառ դարձաւ արեան կրկեսին
Ընկերներ!
Մեր կեանքի արնոտ թատերաբեմի վրայ դուք ականտես եղաք մի եզական ողբերգութեան, մարդկային հոգու հրէշային դաւճանութեան:
Լօռուա ամբողջ հասարակութիւնը լաւ է ճանաչում, թէ ով էր Գրոզդովը, մի մարդ, որ ամբողջ շրջանը տարիների ընթացքում քայքայում ու բարոյապէս մեռցնում էր, մանաւանդ տխրահռչակ Գօլիցինի օրերով, որի եղբայրը Ղարսում ընկաւ նոյնպէս Դաշնակցութեան ահաբեկիչի ձեռքով: Ռուս կառավարութեան հաւատարիմ եւ գործունեայ լրտեսն էր, որի պատճառով շատ եւ շատ յեղափոխական ընկերներ են տուժել:
ՎԱՆ, Փետր. 24
Հեռագիրները ի հարկէ գուժեցին ձեզի՝ պատահած ծանր դժբախտութիւնը, զարհուրելի դաւաճանութեան մը հետևանքով:
Եւ վերջապէս դուն ալ օրերուն ամենէն զարհուրելին եւ վայրկեաններուն ամենէն արդարը տեսա՛ր, տեսա՛ր ու զառանցեցիր եւ քու խաւարող ու հրէշային աչքերդ հազիւ հազ կրցար ծածկել հպատակներուդ անմեղ արիւնին մէջ փտտած կմախաձեւ ձեռքերովդ...
Ատենէ մը ի վեր յայտնի լրտեսութեամբ պարապող եւ անընդհատ այս նպատակով Պուլկարիայէն Պօլիս ու Պօլսէն Պուլկարիա երթեւեկող Յակոբ Չէրչեան անուն բնիկ ֆիլիպեցի հայը, գործակալ՝ ոստիկանութեան պէս Վասըֆ փաշայի եւ յանցագործ՝ իր մատնութիւններով ու լրտեսական տենդոտ գործունէութեամբ՝ մահւան դատապարտւեցաւ մեր որոշումով եւ վճիռը գործադրւեցաւ Ֆիլիպէի մէջ 1907 հոկտ. 4/17-ին:
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Պօլսոյ Մարմին
Տարի մը առաջ 1907 դեկտ. ամսուն, Աքիայի բանտին մէջ, առկայծ կանթեղի մը պէս կը հանգէր ողբացեալ եւ չքնաղ ընկեր մը, Յովակիմ Աչըգկէօզեան:
 | |
|
