«Առիւծ» - Սուլուխցի Սերոբ

Զէնք ի ձեռին, իր երկու կորիւններու հետ, ինկաւ ան Բասենի վերջին կռիւներուն մէջ:

Տիպար մշեցի էր ինքը, Մշոյ դաշտի Սուլուխ գիւղէն, 40-45 տարեկան, պարթեւ հասակով, պնդակազմ ու սրտոտ:

ՄԵՆԱԿ. Գէորգ Առստամեանց

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Մանուկ հասակից նա սիրեց ազատութիւնը եւ իր նահատակւած ու կենդանի ընկերների հետ փարեց «Մահ կամ ազատութիւն» նշանաբանին:

ՆԵՎՐՈՒԶ. Օննիկ Թորոսեան

Քանի այսպիսի յաղթանդամ եւ գեղեցիկ հասկեր է հնձել սուլթանական մանգաղը...

Այս փոքրիկ նկարը չէ, որ կարող է գաղափար տալ «Դաշնակցութեան» քաջասիրտ աթլետի մասին: Պէտք էր տեսնել կենդանի եւ ապառազէն Նեվրուզին՝ իր հսկայ հասակով եւ վրէժխնդրութեամբ վառւած աչքերով:

ԽԱՆ. Բարսեղ Թիրեաքեան

Յեղափոխական շարժումը մի հրաշագործ երեւոյթ եղաւ ազգային գիտակցութեան արթնացման եւ ազգային միութեան վերականգման՝ մէկ հայութիւն ստեղծելու տեսակէտից: Ի սփիւռս աշխարհի ցրուած, յարանուանութիւնների բաժանուած, տարբեր լեզուներ խօսող Հայկի զաւակները, յանկարծ, սկսեցին զգալ ու գիտակցիլ, որ իրենք միեւնոյն ընտանիքի անդամներն են՝ հողով եւ արիւնով կապուած իրարու հետ: Դոնից մինչեւ Նեղոս եւ Միսիսիպիից մինչեւ Գանգէս, ուր որ բախտը նետել էր հայութեան բեկորներին, 

Բասենի Ընդհարումները

«Դրօշակ»ի անցեալ համարում մենք տպել էինք Պարսկաստանից ստացւած մի հեռագիր՝ «Դաշնակցութեան» խմբի վերջին ընդհարման եւ կռիւների մասին: Ներքեւ բերում ենք դէպքին վերաբերեալ տեղեկութիւնները՝ ստացւած զանազան վայրերից:

Կարս, 23 սեպտեմբեր 1903 

Սեպտեմբերի 17-ին (հին տոմարով) խումբը անցնում է սահմանը ապահով կերպով, մօտ 90 հոգով: Մի քանի վերստ դէպի ներս՝ հովիւները նկատում են և մինչև անգամ կրակում, բայց տղերքը չեն պատասխանում և անյայտանում են: Նորից պատահում են հովիւների և նորից ազատւում: Վերջապէս գիշերւայ ժամը 3-ին անցնում են Արաքսը:

Երկու Շիրիմ

Այսօր հողին է յանձնւում Դումանի մարմինը իր ընկեր Սիմոնի կողքին:

Ի՞նչ կապ կարող է լինել խաղաղութեան սիմւոլ ու զէնքի թշնամի Սիմոնի և «խաղաղութեան» թշնամի ու զէնքի սիրահար Դումանի միջև. ի՞նչ կարող էր միացնել այդ երկու հակոտնեայ ոյժերը և դարձնել նրանց ընկերներ:

Դաւաճան եւ Մատնիչ Յովհաննէս Աղա Տէր Պօղոսեանի Սպանումը

ՎԱՆ

Սեպտեմբերի 28-ին, երեկոյեան ժամը 6-ին, (ըստ. եւրոպականի.) Հ. Յ. Դաշնակցական ահաբեկիչները, Վանի Կեդրոնական Կօմիտէի որոշմամբ, սպանեցին Վանայ մէջ նանաւոր դաւաճան ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՂԱ ՏԷՐ ՊՕՂՈՍԵԱՆԻՆ Քեանդրչի Կարակօլխանի (պահականոց) մօտ: 

Նիկոլ Դումանի Թաղումը

Դումանի Մահուան Շուրջը

Գանձակ, 24 սեպտեմբերի

Վճռւած է Դումանի դիակը տեղափոխել Թիֆլիս և թաղել ազգային Մեծ նահատակ Սիմէօն Զաւարեանի կողքին:

Թռուցիկ Թերթ. ՀՅԴ Կ. Պոլսի Կեդրոնական Կօմիտէի (Թիւ 11)

Ձեզ ենք դիմում, դո՛ւք, դիպլօմատներ, քաղաքագէտներ, ազգերի տէրեր, պատմութիւն անողներ, մեր բողոքող նախատինքով լիքը խօսքը ամենից առաջ ձեզ ենք ուղղում:

Ընկերոջ Յիշատակին

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Երկիր գտնւած ժամանակս շարունակ ականջիս էր հասնում Նիկոլ, Նիկոլ, Դուման, Դուման անունը:

Եւ ահա մի օր 1904 թւին, ես բաղդ ունեցաւ Բագւում Նիկոլին տեսնելու:

Մատնիչ եւ Դաւաճան Սօսունի Զարկումը

ՇԱՏԱԽ

Դաշնակցականները Շատախում զարկեցին Սեպտեմբերի 22-ին (հ. տ.) մատնիչ եւ դաւաճան Սօսունին, որը Կաճիտ գիւղիցն էր: Տէրրօրիստները րէվօլվէրի 3 հարւած են տւած, մէկը թևին և ոսկորը ջախջախւած է, միւսը կողին, իսկ երկրորդը ուսին: Մատնիչը դեռ չէ մեռել, բայց շուտով կերթայ միւս աշխարհը: Սօսունը երեք տարի էր՝ վառում էր շատախցիներին: Դեռ մինչև այս ժամուս Սօսունի մատնութեան զոհ գնացած տասնեակ շատախցի կտրիճներ թէ Վանի և թէ Շատախի բանտերում շղթաների տակ հառաչում են, մանաւանդ քաջ կաճիտցիների նամուսը ոտնակոխ էր արած այդ լիրբ ազգադաւը և ահա հասնում է նրա գլխին յեղափոխականի, շատախցի կտրճի դատաստանը՝ գնդակը:

ԲԷԿՕ. Արշակ Թորլաքեան

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Ինձ մօտիկ ազգական Արշակ Թորլաքեանը ծնած է 1879 Սեպտ.ին: Մեծցած է ծնողքին խնամքին տակ, աւարտած է իրենց Ապիոն գիւղի դպրոցը և լծուած գիւղական աշխատանքի: Ան իր մեղք և բարի բնաւորութեամբ կը դառնայ տան բոլոր անդամներուն թէ հարեւաններուն սիրելին:

Արարա

Անծանօթ անուն մը աշխարհագրութեան մէջ, փոքրիկ հողաբլուր մը՝ ինկած Պաղեստինի խորքը, որու գոյութիւնը, ասկէ քսան տարի առաջ ոչ միայն քաղաքակիրթ մարդկութիւնը կ'անգիտանար, այլեւ բիբլիական աշխարհի բնակչութիւնը:

Բայց այսօր պատկերը բոլորովին ուրիշ է:

ՉՈԼՕ. Յարութիւն Աբրահամեան

Չոլօն ծնած է 1878, Սասնոյ Շէնիք գիւղը: Բուն անունով Յարութիւն Աբրահամեան:

Բոլովին անգրագէտ երիտասարդը՝ չհանդուրժելով խուժդուժ վերաբերումը, զոր ունէր թուրքը մասնաւորաբար իր հայրենակիցներուն հանդէպ, կը մեկնի Կովկաս 1894-ին: Հոն կը ծանօթանայ Ազատութեան պայքարի վաստակաւոր գործիչներ Արամ Արամեանի (Թաթուլ) եւ Արմենակ Ղազարեանի (Հրայր) ու անոնց հետ կը վերադառնայ երկիր:

ՎԱՀԱԳՆ. Գալուստ Թորլաքեան

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Տրապիզոնի շրջակայ գիւղերը Տիյէրմէնտիրէ գետով երկուքի կը բաժնւին. արևելեան կողմն է Եօմուրայի շրջանը: Այդ շրջանի մէջ հինէն և մինչև հիմա ալ նշանաւոր են Շաթիր զատէ պէյերը: Ասոնց տէրէպէյութեան ժամանակին հայերը միշտ ալ զէնքի ընդունակ մարդիկ, շարունակ պէյերու թէ թիկնապահները եղած են և թէ իրենց ու կառավարութեան թելադրութեամբ աւազակային խմբեր ձերբակալողներ: Այս հանգամանքը նոր սերունդին առիթ տւաւ յեղափոխական շարժումը սկսելուն՝ անհատական և ազգային իրաւունքները պաշտպանելու համար կազմակերպւիլ:

Մաքրւելու Կարիքը

Երբ բռնկւում է պատերազմը – զօրաբանակը պատերազմական ոտքի վերա է դրւում, այսինքն՝ ենթարկւում է մօբիլիզացիայի:

Սխալ է սակայն կարծելը, որ միայն զօրաբանակը պիտի ենթարկւի մօբիլիզացիայի:

Ջարդարարն եւ Նրա Պատուհասումը

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Անցեալ անգամ պատմեցինք ջարդի մասին, որին ենթարկուել էր, 1904 Յուլիս 16ին (հին տոմարով), Օլթիի մերձակայքում, մեր հայդուկների խումբը: Ջարդը տեղի ունեցաւ թրքական հողի վրայ, ռուս-տաճկական սահմանագլխից երկու ու կէս կիլոմետր անդին. բայց ջարդողները ռուսերն եղան, չնայած որ հայդուկները ասպարէզ էին իջել՝ հայութեան վաղեմի թշնամի դէմ կռուելու նպատակով:

Դաշնակցութեան Հայդուկային Խմբի Կռիւը Վանում

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Վանի դրութիւնը կոտորածից յետոյ. կռիւ քաղաքում թնդանօթների դէմ

6/18 հոկտեմբեր 96 թ. 

Սուլթանի սիրելի Ֆէրիկ Սաադէդդին փաշան, Վասպուրականի սոսկալի կոտորածի հեղինակը, որը իր տիրոջ իրադէով Հայաստանում րէֆօրմներ մտցնող յանձնաժողովի անդամ է կոչւում, հրճւում էր հայերի հազարաւոր դիակներով նա իրագործել էր իր տիրոջ բուռն ցանկութիւնները, իսկ հայ ժողովուրդը, օ՜, պարզ է, նա ողբում էր իր հազարաւոր զաւակների կորուստը, որոնք ընկան թէպէտ թշնամու ձեռքով, բայց շնորհիւ եւրոպական հիւպատոսների կազմած դաւերի:

Փեթարցի Մանուկ

Միաժամանակ քաջ ֆէտայի, յեղափոխական ղեկավար և մտաւոր գործիչ, Մանուկը ծնած է Փեթար գիւղը, Մշոյ կողքին: Նախնական ուսումը կառնէ Ս. Յովհաննու վանքը և կաւարտէ Ս. Կարապետի մէջ:

ՀԱՅԿԱԿ. Ռշտունցի Մուրադ Խաչատրեան (1865-1949)

Վասպուրականի յեղափոխական աւագ սերունդի վերջին շառաւիղներիցն էր ընկեր Հաջի Մուրադ Խաչատրեանը, որ բազմավաստակ եւ հայրենիքից վտարանդի իր կեանքը աւարտեց, անցաւ յաւիտենութեան գիրկը Սեպտեմբեր 8-ին, հիւրընկալ Իրանի մայրաքաղաք Թեհրանում:

Գեղամ Թադէոսեան

Մի քանի օր առաջ հող իջեցրինք ընկ. Գեղամ Թադէոսեանին:

Գեղամը ծնւել էր 1884 թւին Երեւանի Նորք թաղամասում: Համեստ ծնողների զաւակ էր նա՝ շրջապատւած յեղափոխական ազգակիցներով: Նախնական կրթութիւնը ստացաւ Նորքի թաղային դպրոցում, ապա անցաւ քաղաքային դպրոցը եւ վերջացրեց թեմականի լրիւ դասընթացքը: Տնտեսական պայմանները ստիպեցին նրան ընդմիջումներով ստանալ կրթութիւնը եւ վերջացնել 1908 թւին: Դեռ եւս դպրոցական նստարանի վրա նա տարւած էր հայ ժողովրդի ազատագրման ... գաղափարով: Նա փարում է գործօն յեղափոխական կուսակցութեան, Հ. Յ. Դաշնակցութեան:

Հերոսին Մահը եւ Մեր Հակառակորդներուն Անվայել Ընթացքը

Հայ կեանքի բոլոր դէպքերն ու դէմքերը, ինչպէս յայտնի է, այնքան միայն արժէք ունին մեր հակառակորդ Ռամկավարներու աչքին, որքան որ այդ դէպքերը կամ դէմքերը կրնան առիթ տալ կամ միջոց ծառայել իրենց ատելի Դաշնակցութեան դէմ պայքարելու համար:

Հայ Ժողովուրդ

Այսօր՝ ներկայ թւի սեպտեմբերի 2ին լրանում է մի ամբողջ տարի այն օրից, երբ Բաքւում մի խումբ արհեստաւորներ ու բանւորներ զէնքը ձեռին կռիւ էին մղում ռուս կանոնաւոր զօրքի ու կոզաքների դէմ հայոց ազգային եկեղեցական իրաւունքները պաշտպանելու համար: