Երէկ՝ Հինգշաբթի, 18 Օգոստոս, առաւօտեան ժամը 9ին, Ս. Նշան Մայր Եկեղեցիին մէջ հանդիսաւոր շուքով տեղի ունեցաւ հանրային վաստակաւոր գործիչ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան անձնուէր ղեկավարներէն ընկ. Հրաչ Փափազեանի յուղարկաւորութիւնը, նախագահութեամբ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Զարեհ Ա.ի:
Բարի գործքով կամ արութեամբ հռչակուած ընտիրները, կեանքի բնականոն ընթացքը աւարտած եւ ի կենդանութեան անմահութիւն նուաճած ըլլալով հանդերձ, իրենց մահով խոր սուգ մը կ'առաջացնեն երախտագէտ բազմութիւններու սրտին, կրկնակի սուգ մը՝ մեկնողին համար, մնացողին համար:
 |
| Ետնանկարը՝ վարը, մանրամասնութիւններով |
Երէկ՝ Հինգշաբթի առտու ժամը 7.30ին, իր բնակարանին մէջ մահացաւ ընկեր Գասպար Իփէկեան, որ ատենէ մը ի վեր անկողին ինկած էր սրտի տագնապով:
...Կը հետապնդէինք պատերազմի սեւ դէմքերը, լրտես-մատնիչները, որոնց գլխաւորները մաքրագործուած էին արդէն.- Յարութիւն Մկրտիչեան, Հմայեակ Արամեանց, պուլկար Վլատիմիր: Բայց դեռ կ'ապրէր գլխաւոր մատնիչներէն մէկը, որ տակաւին իր չարաշուք ստուերը կը պտտցնէր ճոխ կեանքի մը վայելքներուն մէջ, լիովին վարձատրուած թուրք իշխանութեանց կողմէ, յանդուգն ու մերթ ամբարտաւան, ամէն տեղ կրկնելով.- «Զիս պաննողը դեռ մորմէն չէ ծնած»:
ԸՆԿԵՐՆԵՐ ԵՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑՆԵՐ,
Մարտ 21ին փակուեցաւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան ԺԲ. Ընդհանուր Ժողովը: Պատմական բացառիկ պարագաներու մէջ գումարուած էր Դաշնակցութեան գերագոյն ատեանը, գծելու համար քաղաքական այն ուղին, ուրկէ պիտի ընթանայ Կուսակցութիւնը յառաջիկայ տարիներու ընթացքին: Դաշնակցութեան Բարձրագոյն Ժողովին մէջ խմբուած պատգամաւորները, որոնք եկած էին աշխարհի չորս ծագերէն, ընկերական ջերմ մթնոլորտի մէջ, պատմական վայրկեանի յստակ գիտակցութեամբ, հանգամանօրէն քննեցին բոլոր հարցերը և բացառիկ համերաշխութեամբ տուին պատշաճ որոշումները հայ կեանքը յուզող բոլոր հրատապ խնդիրներու առթիւ: Անոնք ջանացին որ ԺԲ. Ընդհանուր Ժողովը դարձակէտ մը դառնայ մեր կեանքի մէջ, նոր թափ մը տալով Դաշնակցութեան գործունէութեան:
 |
| Կարօ Սասունի եւ Սօսէ Մայրիկ |
Սօսէ մայրիկի մահով կ'անհետանայ կին ֆէտայի փայլուն տիպար մը, որու անունը միշտ պիտի յիշուի Աղբիւր Սերոբի դիւցազնական անունա հետ: Աղբիւր Սերոբը մեր մարտական յեղափոխութեան առասպելական հերոսն է: Անով կը սկսի ֆիտայական արծուային ճախրանքը Տարօնի շրջանին մէջ եւ կը ստեղծէ աննման սերունդ մը երկաթէ մարդերու, որոքն հայ ազատագրութեան փառաւոր դրօշակիրներն եղան, Սօսէն մէկն էր անոնցմէ:
Լեւոն Շանթ իր կրթութեամբ եւ գործածած լեզուով ինքնայատուկ դէմք մըն է մեր գրականութեան մէջ:
Ծնած է Պոլիս, 1869ին, նախնական կրթութիւնը ստացած է իր թաղին նախակրթարանը եւ ապա Սկիւտարի վարժարանը, ուր կը շարունակէ աշակերտիլ մինչեւ 1883: Աչքի կը զարնէ իբրեւ ուշիմ աշակերտ:
Տարօնի զաւակ էր Գեղամը, Մշոյ դաշտի Խէյրիան գիւղացի Կարապետ քահանայ Տէր Կարապետեանի որդին: Ծնած էր 1865ին: Նախնական կրթութիւնը ստացած էր ծննդավայրին մէջ, հօր խնամքին տակ, որ ջերմեռանդ հաւատացեալի եւ ուսումնասէր մարդու համբաւ ունէր: Այնուհետեւ, շուրջ եօթը տարի, մինչեւ 1883, յաճախած է Ս. Կարապետ վանքի Ժառանգաւորաց դպրոցը եւ ատեն մըն ալ Մուշի Միացեալ Ընկերութեան վարժարանը, եւ, վերջապէս, երկու տարի (1885-87) աշակերտած է Էջմիածնի Գէորգեան Ճեմարանը:
 |
| Ձախին՝ Դրոյի հետ Լիբանան. Աջին՝ Ռուբէնի հետ, Ֆրանսա, 1938 |
Արդէն քառասունքն է այն օրուան, երբ իր մահուան անակնկալ գոյժը տուաւ երէց ընկեր մը, լիբանանեան լերան մը բարձունքին, և, տակաւին, չեմ հաշտուած իր մահուան գաղափարին հետ:
Դրուագ Մը Մեծ Եղեռնէն
Խարբերդի Հրկիզուած Բանտի Հերոսներէն
Այսօր՝ երբ վշտի անհուն թախիծով կը վերյիշեմ եղեռնի արիւնոտ օրերուն՝ Մեզիրէի «հրկիզուած բանտը», հոգեկան փոթորիկ մը կ'անցնի իմ ներաշխարհէն եւ զուլումի մշուշի մէջէն կը տեսնեմ աճիւնները մեր աննման հերոսներուն, որոնք ապրեցան ու գործեցին հայ ազգին ծառայելու վսեմ իտէալով, եւ որոնք՝ երբ տակաւին խանդ ու եռանդ ունէին իրենց ամբողջ կեանքը, իրենց գործունէութիւնը եւ կորովը տրամադրելու իրենց սրբազան գաղափարին, ինկան ժողովուրդի մը վայրագ ոճիրներուն տակ:
 |
| Լորթօ. Յարութիւն Համբարձումեան Ետնանկարը՝ Խմբապետ Մարտիրոսի խումբը, Լեւոն Քալանթարեան եւ զինակիցներով. ձախին կանգնածը՝ Լորթօ Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Այժմ խորհրդածութեան, փառքի, մեծարանքի տօնական ՕՐ ունեցող Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը, իր ՕՐերու պատմութեան մէջ, Հայաստանի խորհրդայնացման առաջին ու ահաւոր տարիներուն ունեցած է, ապրած է չափազանց սեւ օր մը, «Երեւանեան մութ բանտում», որ Չեկան կազմակերպեր էր անարգանքի անօրինակ, նսեմ հանդէս մը «Դաշնակ խուլիգանների» համար...
 |
| Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Հերոսական աննման դէմք մըն ալ, ասուպի պէս, անշշուկ՝ բայց լուսաւոր գիծ մը թողնելով՝ կ'անցնի հայ հորիզոնէն դէպի յաւիտենականութիւնը:
Սասունցի Մուշեղը Սասնոյ տան խոյերէն էր, ծնած Սասնոյ Խեանքի շրջանի Արսըգ գիւղին մէջ 1887ին: Գիւղին մէջ քանի մը տարի Ա. և Բ.ի ծանօթանալէն յետոյ, կը ղրկւի Մշոյ Ս. Կարապետի վանքը և կ'աւարտէ Ժառանգաւորաց Վարժարանը, դառնալով Վարդան Վարդապետի սիրելի պատանիներէն և հաւատարիմ սուրհանդակներէն մէկը 1904-1906 թուականներուն:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Սուգի մէջ է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը իր բոլոր մարմիններով, երեց ու կրտսեր ընկերներու իր բոլոր շարքերով: Նոյն շաբթուան մէջ եւ գրելէ նոյն օրերուն՝ երկու ծանր կորուստներ – ընկեր Ռուբէն Տէր Մինասեան, որ յանկարծամահ կ'ըլլայ Փարիզի մէջ եւ ընկեր Լեւոն Շանթ, որ դանդաղօրէն կը շիջի Պէյրութի իր բնակարանի յարկին տակ:
Երէկ առաւօտ, սրտի կաթուածի հետեւանքով, աչքերը յաւիտենապէս փակեց բացառիկ արժանիքներով օժտուած վաստակաւոր հայուհի մը, որ ամբողջ կէս դար, Պոլսէն մինչեւ Կովկաս, ապա Սասուն, անկէ Հայաստան ու յետոյ Ֆրանսա եւ ի վերջոյ Լիբանան, իր ամէնօրեայ բեղուն գործունէութեամբ, ինքնամոռաց անձնուիրութեան եւ ջերմ ու վարակիչ հայրենասիրութեան տիպար հանդիսացաւ:
.jpg)
Անձնուրաց ֆետայիներու հին ճամբորդը: Դար մը իր ուսերուն՝ անմահ ընկերներուն քովը գնաց:
Թերեւս ամէնէն շատ ծանօթութիւններ ամբարած՝ անդիի աշխարհին մէջ հոգեխռով հին անձնուրացներու զեկուցաբերը պիտի հանդիսանայ Վահան Փափազեան:
Գերեզմա՛ն
մըն ալ հայրենիքէն դուրս, հիւրնկալ հողի վրայ: Գերեզման մըն ալ բազմաթիւ հողակոյտերու
կարգին, որոնք իրենց մէջ կը պարփակեն մեր ժամանակից ազատագրական և յեղափոխական պատմութեան
դէմքերը, – հերոսներ և անձնուէր գործիչներ բոլորն ալ, որոնք իրենց կեանքէն, մտածումներէն
ու նախաձեռնութիւններէն բան մը ընծայաբերեցին հայ ժողովուրդին և այդպէս հրաժեշտ տուին
այս անցաւոր կեանքին:
Մայիս 28-ը Հայաստանի Հանրապետութեան Անկախութեան և Հայոց պետութեան վերակարցուման մեծ տօնն է: Ամէն տարի սովորական կամ անսովոր տռնակատարութիւններ կ'ըլլան, գրքեր ու յօդուածներ կը տպուին, փառաբանանքի տուրք կը տրուի անցեալ մեծագործութեան, հպարտանքով կը լեցուին հայ մարդոց սիրտերը, ու գօտեպնդուած մեր ժողովուրդի վերելքով, Մայիս 28-ի պատուանդանէն կը նայինք միշտ յուսալից վաղուան:
Հայ ժողովուրդը կորցրեց արժանաւոր մի զաւակ:
Հինգշաբթի օր, Օգոստոս 11-ին, առաւօտեան ժամը 6-ին, Զարիֆ թաղի «Դաքթըրզ» հիւանդանոցում, ամբողջ ութ օր մահւան դէմ մաքառելուց յետոյ, ընկ. Կարօ Սասունին յաւիտենապէս փակեց իր աչքերը:
