Էտօ Դաշնակսկի Տէրրօր

Ի՞նչպէս Սպաննուեցաւ Ճէմալ Փաշա Թիֆլիզի Մէջ

1922 թուին էր:

Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիզի Բէհբութեան փողոցում ես հացթուխի խանութ ունէի:

Այդ նոյն փողոցում գտնւում էին Չեկայի հիմնարկութիւնները եւ հրշէջների հաստատութիւնը:

Մի օր, առաւօտեան մօտ ժամը 10-ին, իմ խանութը մտան երեք հոգի: Նրանք ինձանից հաց գնեցին: Մէկը նրանցից մի շիշ օղի հանեց գրպանից, իսկ միւսը՝ մի բաժակ: Օղու շիշի բերանը բացին եւ հերթով սկսան խմել օղին նոյն բաժակով եւ ուտել հացը:

Հէնց որ վերջացրին, նրանցից մէկը թուրքերէն ասաց իր ընկերոջ «Տե՛ս, գալի՞ս են թէ ոչ»:

Ընկերը դուրս եկաւ փողոց եւ իսկոյն վերադարձաւ՝ թուրքերէն յայտնելով որ գալիս են:

Երեքն էլ անմիջապէս դուրս եկան փողոց:

Ես հասկացայ որ սրանք թրքահայեր էին: Շիշը եւ բաժակը սեղանի վրայից վար դրի եւ անցայ դէպի պատուհանը՝ տեսնելու թէ ի՞նչ կ'անցնի կը դառնայ: Թուրքերէն խօսիլը կասկած առաջ բերած էր իմ մէջ:

Խանութի դռնից դուրս եկայ եւ տեսայ, որ հեռուից երեք հոգի, մորթէ գլխարկ դրած, գալիս են ծանր քայլերով: Իսկոյն իմացայ, որ սրանք Թուրքեր են:

Երբ նրանք մօտեցան տասը քայլի վրայ, յանկարծ Հայերից մէկը սկսեց հայհոյել.

–«Շո՛ւն Ճէմալ, դու կը կարծէիր թէ հայ ազգը անտէ՞ր է, որ Տէր-Զօրի մէջ 200,000 կին ու երեւայ սպաննել տուիր»...

Ճէմալը բացագանչեց.

–Խընզը՛ր կեավուր (անհաւատ խոզ) եւ ձեռքը տարաւ դէպի իր ատրճանակը: Նրան հետեւեցին իր երկու թիկնապահները:

Բայց հայ տղաները միջոց չտուին. վերկենապէս տասըհարուածեան մաուզէր ատրճանակները քաշելով երեքին էլ ճակտից խփեցին: Երեք Թուրքերն էլ դէմքերի վրայ փռուեցան գետին:

Հայ տղաները իրենց բաճկոնի գրպանից ձախ ձեռքով հանեցին երկրորդ ատրճանակը եւ սկսան շրջանակաձեւ կրակել, որպէս զի շփոթութիւն ձգեն ժողովրդի մէջ:

Փողոցի մէջ անցուդարձ անողները սկսան փախչիլ:

Այդ ժամանակ հրշէջների հիմնարկութիւնից մի հայ զինուոր դուրս թռաւ եւ բռնեց ահաբեկիչներէն մէկին: Միւս ահաբեկիչները ասացին.

–Այ տղայ, խեղճ ես, մեղք ես, հեռացիր:

Զինուորը պատասխանեց.

–Պէտք է ձերբակալեմ ձեզ:

Ահաբեկիչները «մեղքը քո վզին» ասելով՝ խփեցին այդ զինուորին էլ եւ իրենք հապճեպով փախան ու անյայտացան:

Հինգ վայրկեանից վերջը, ամբողջ փողոցը լեցուեցաւ չէկիստներով, հրշէջներով եւ զինուորներով:

Եկան դատական բժիշկները եւ քարտուղարը: Բժիշկը քննեց սպաննուածներին եւ թելադրեց քարտուղարին, որ գրէ հետեւեալը.

«Ճէմալ Փաշայի եւ իր երկու թիկնապահների ահաբեկումը եղել է շատ անսպասելի: Գնդակները կպել են նրանց ճակատից եւ մահը եղել է րոպէական»:

Այդ ժամանակ եկաւ Չեկայի նախագահ վրացի Բերիան: Նա նայեց խփուածներին, գլուխը թափ տուեց եւ ասաց ռուսերէն.

«Էտօ դաշնակսկի տէրրօր» (սա Դաշնակցական ահաբեկում է):

Այդ օրը 800 հայեր ձերբակալուեցան եւ Մետեխի բանտը լեցուեցան: Չեկան երեք ամիս բանտարկեալներին հարց ու փորձ անելուց յետոյ, ոչինչ էլ չկարողացաւ իմանալ եւ բոլորին էլ ազատ արձակեց:

Ամբողջ Թիֆլիզի ժողովուրդը զարմացել էր, թէ ի՞նչպէս Չեկայի շէնքի առջեւ սպաննել էին չորս հոգի եւ չէին ձերբակալուել: Ժողովուրդը ասում էր.

«Տեսէ՛ք, ի՜նչ քաջեր ունեն Հայերը»:

Դարեհ Հայկազեան

«Ասպարէզ», Ֆրեզնօ

ԽԱ. Տարի, Թիւ 2461

Ուրբաթ, Յունիս 10, 1949