Ղարաբաղի Հայ Ժողովրդին

 

Կատարւեց այն, ինչ որ պիտի կատարւէր անխուսափելիօրէն:

Ղարաբաղի մահմէդականութիւնը յարեց համիսլամական շարժման եւ մեր հայրենիքը սուզւեց նորից խաւար ու խայտառակ միջնադարի մէջ: Մի շարժում, որի մղիչ գաղափարը ոչնչացումն է ամեն մի քաղաքակրթութեան, որի ղեկավարները բարոյազուրկ գիաշտիչ կալւածատէրերն են եւ սրի կրողն է՝ այդ ողորմելի, շրաունակ թալանող ու թալանւող մահմէդական ամբոխը:

Արիւն Ընդ Արեան

Թափօրներ կազմեցինք, այցի գնացինք մզկիթները, յարգանքով եւ սրտաբաց թիւրք հիւրեր ընդունեցինք հայոց եկեղեցիներում, հաշտութեան եւ համերաշխութեան մասին խլացուցիչ ճառեր արտասանեցինք:

Բայց ի՞նչ օգուտ:

Հրաման Ռուս Կառավարութեան Կովկասեան Վարչութեան

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը սրանով յայտնում է բոլոր ոստիկաններին, ստրաժնիկներին, ոստիկանապետներին, գաւառապետներին, ժանդարմներին եւ խուզարկու ոստիկանութեան անդամներին, որ այսուհետեւ նրանցից իւրաքանչիւրը անխնայ կերպով կոչնչցաւի, եթէ համարձակւի հայերի ձեռքից զէնք խլել, խուզարկութիւններ կատարել կամ բանտարկել այդ նպատակով: Թող նրանցից իւրաքանչիւրը նախ քան այդ տեսակ գործ սկսելը յիշէ Բագւի նահանգապետ Նակաշիձէին, Գանձակի փոխնահանգապետ Անդրէիվին, գաւառապետներ՝ Բօգուպասկուն, Շմերլինգին, Պաւլովին, ոստիկանապետ Սախարովին, պրիստաւներ՝ Նաշչանսկուն, Ջավախովին, Շումակեվիչին, Տէր-Սահակովին, ոստիկան Սերգօին, դռնապան Շէկօին եւ ուրիշ շատերին, որոնք Հ. Յ. Դաշնակցութեան վճռով մահւան պատժին են արժանացել: Փոխարքայի կողմից 25 ր. ընծայ* կամ յեղափոխական գնդակը – ահա թէ ինչ բան պէտք է ընտրել: Փոխարքան խոստանում է այդ ձեւով վնասւածների ընտանիքներն ապահովացնել. դա թեթեւացնում է մեր գործը, որովհետեւ միայն անմեղ ընտանիքների անօգնական դրութիւնը կարող էր դողացնել յեղափոխականի ձեռքը. այժմ վերացրած է այդ արգելքն էլ:

Երեւանի Կռիւը

Երեւանի փողոցներում արիւն է հոսում: Այժմ հայն է կոտորում թուրքին, որը համարձակւեց նորից յարձակւեց հայի վրայ:

Լռեցինք, համբերեցինք, բայց վերջապէս հայի համբերութեան ծով-բաժակն էլ լցւեց.

Յայտարարութիւն Հ. Յ. Դ. Կովկասեան Պատասխանատու Մարմնի

Հայ Ժողովուրդ!

Չկայ այլեւս Նակաշիձէն:

Մայիսի 11ին (հին տոմարով) Դաշնակական տէռօրիստի ռումբը որոտաց եւ սատակում սփռեց իր շուրջը:

Որքան երկար էինք համբերել, ո քան երկար սպասել «դատաստանի» ու «արդարութեան», այնքան էլ աւելի զօրեղ պայթեց մեր մահաբեր ռումբը:

Շրջաբերական. Ռուս Սօց.-Յեղափոխականների Բագւի Կօմիտէ

Ընկերներ,

Մայիսի 11-ին, ցերեկւայ ժամը 3-ին, քաղաքի կենտրօնում, ռումբի հարւածով սպանւեց Բագւի նահանգապետ իշխան Նակաշիձէն: Դաշնակցութեան որոշմամբ էր այդ:

Արի՜ւն ընդ արեան:

Դէպքերի նկարագրութիւնը. Երեւանի Դէպքերը (Թղթակցութիւն)

Երեւան,  4 յունիսի

Նախիջեւանի աղէտից յետոյ՝ երեւանցիները նոյնպէս սկսեցին պատրաստւել: Հայերի եւ թիւրքերի տրամադրութիւնը ծայրայեղ կերպով գրգռւած էր:...

Դէպքերի Նկարագրութիւնը. Նախիջեւանի Գաւառ

Պետերբուրգ, 13 մայիսի

Անդրկովկասից ստացւող լուրերը վրդովեցուցիչ են:

Հայ-թիւրքական ընդհարումները դաւադիր ծրագրի արդիւնք պէտք է համարել անկասկած: Պարսկաստանից թիւրք եւ քիւրդ հրոսակախմբերի սահման անցնելը եւ յարձակումներ գործելը – ապացոյց է, որ տեղական իշխանութիւնը ոճրագործութեան հասած անտարբերութեան է հասել:

Համիդականութիւնը Կովկասում

Արեան ալիքը տարածւում է... Բագւից նա անցաւ Երեւան, եւ այժմ Հին-Նախիջեւանն է՝ իր շրջակայ գիւղերով, որ դարձել է քաղաքական ընդհարման բեմ, ներկւած հարեւանների արիւնով եւ բռնկւած մոլեռանդութեան կրակով:

Մարտի Դէպքը

Նստած ձախէն՝ Սարհատ (Մկրտիչ Աղամալեան), Հմայեակ Ջանփոլադեան եւ Մարտիրոս Չարուխջեան

23 Մարտի 

Խաղաղութեան օրերը, տարաբախտաբար, դեռ շատ հեռու են: Չկայ վստահութիւն, չկայ հաւատ դէպի «կարգի պահապանները»: Չնչին մի դէպք անգամ՝ ընդունակ է վրդովելու ամբողջ քաղաքը: Ահա դրա մի ապացոյցը՝ քաղւած կովկասեան մամուլից.

Բագւի Թիւրքերին. Հ. Յ. Դ. Բագւի Կենտ. Կօմ.

Մեր քաղաքը արիւնալի, ամօթաբեր գործողութիւնների ասպարէզ էր դարձել:

Չորս օր ականատես եւ ակամայ մեղսակից էինք անմիտ, զզուելի եղբայրասպանութեան:

Թափւեց շատ անմեղ արիւն, ընկան բազմաթիւ մարդկային զոհեր:

Կովկասի Բոլոր Ազգութիւններին

Քաղաքացիներ,

Ինքնակալ կառավարութիւնը դարերով ճնշում եւ կողոպտում է ժողովրդին, նրա բռնութիւնը հասաւ ծայրայեղութեան եւ ժողովրդի համբերութիւնը հատաւ: Այն անհաւասար կռիւը, որ դժգոհների մի խումբ վաղուց սկսել էր մղել թագաւորի ինքնակալութեան դէմ, հետզհետէ արծարծւեց եւ գրաւեց ժողովրդի աւելի եւ աւելի լայն խաւերը եւ վերջապէս փոխւեց մի հզօր յեղափոխական հեղեղի, որ պէտք է քշէ ու ջնջէ երկրի երեսից ցարի գահը:

Հայ-Թաթարական Ընդհարումներ

1905 թւին էր, որ պատահեց այս դէպքը: 

Ռուս պետութիւնը չէր կաորղ մատների արանքով նայել հայերի ազատական ձգտումներին: Ամբողջ կայսրութիւնը մի կողմ հայերը միւս  կողմը: Նրանք յանդուգն էին, ապստամբ ու անհաշտ: Տարիներ էր, որ Թուրքիայում կռւում են եւ նորերս էլ այնքան երես են առել, որ ուզում են նոյն խաղը Ռուսաստանի գլխին խաղալ: Այն ուղղակի չկարողացաւ զսպել հայերին: Ռուս յեղափոխականները հետեւելով հայերին, գլուխ են բարձրացրել եւ պահանջներ են ներկայացրել Ցարին: Վրդովւած է ամբողջ Ռուսաստանը եւ ազատ կարգերի հաստատում է ուզում: Այդ հանգամանքներում հայերը աւելի վտանգաւոր էին դարձել: Շուտով նրանք էլ ձեռք կը մեկնէին յեղափոխականներին եւ նոր բրադութիւններ կը ստեղծէին: Ուրեմն, արագ եւ վճռական քայլեր պէտք էր վերցնել:

Հայ-Թաթարական Ընդհարումները

Կովկասահայ կեանքի մէջ ոչ մէկ դէպք այնքան խոր հետքեր չի ձգած, որքան ահյ-թաթարական ընդհարումները: Պէտք է ասել, որ 20րդ դարու առաջին երկու տասնամեակները կովկասահայ ժողովրդի համար հարուստ եղան պատմական դէպքերով: Եկեղեցական կալուածների գրաւում, ռուսական առաջին յեղափոխութիւն, ազգամիջեան կռիւներ, Ստոլիպինեան յետաշրջում ու Լիժինեան հալածանք, աշխարհաւեր պատերազմ ու կամաւորական շարժումներ, ռուսական մեծ յեղափոխութիւն ու բոլշեւիկեան յեղաշրջում, Հայաստանի Հանրապետութեան ծագում ու ապա խորհրդայնացում...

Բագւի Դէպքերը I

Բագու 10/23 փետրւարի

Կաոավարութիւնը հասաւ իր նպաաակին, ամիսներից ի վեր նա թիւրք ամբոխին գրգռում՝ էր հայերի դէմ. վերջերս սկսեց նաև զինել: Թիւրք Աշիր բէյի փետրւարի 6-ին տեղի ունեցած սպանութիւնը եղաւ ազդանշան: Կառավարութիւնը, ուզենալով խեղդել սպասւող զինւած ցոյցը, որի մասին լուրեր էին պտտում քաղաքում՝ դիմեց իր սովորական «միջոցին»: Ահա փաստեր:

Ե՞րբ Արդեօք Կը Խրատւենք

Գազանացած խուժանը երեք օր շարունակ կոտորում ու հրդեհում էր հայոց թաղերի մէջ եւ հայ ազգաբնակութիւնը փախչում էր խելակորոյս, պատսպարւում անկիւնները, գնդակահարւում կամ մորթւում. ահա մերկ, այլանդակ, անպատիւ իրողութիւնը, որ մեր դարեւոր նախատինքն է, մեր յաւիտենական պատուհասը...

Ջարդւա՜ծ, մի՜շտ ջարդւած...

Ծանուցում իշխան Նակաշիձէին

Դաշնակցութեան տեղական Կեդր. Կօմիտէն, փետրւարի 7-ին ուղարկեց իշխան Նակաշիձէին հետեւեալ սպառնագիրը

Բագւի Տէռօրը (Նամակ Բագւից)

Հեռագիրն արդէն հաղորդեց ձեզ իրողութիւնը:

Մայիսի 11-ին (հին տոմարով), ցերեկւայ 3 ժամին քաղաքի կենտրօնում սպանւեց իշխան Նակաշիձէն:

Ինչպէս գիտէք, Դաշնակցութիւնից զատ, նրա մահւան համար որոշում էր տւել նաև Ռուսաց Սօցիալիստ Յեղափոխականների կուսակցութիւնը մեզանից բոլորովին անկախ կերպով: Տեղեկանալով այս մասին մեր Կօմիտէն, համաձայն ռուս ընկերների խնդիրին, որոշման գործունէութիւնը թողեց նրանց: Սակայն երկու ամիս անցած երբ մի քանի անսպասելի պատճառներով՝ գործը ուշացաւ, Դաշնակցութիւնը նորից իր վրայ առաւ նոյն ձեռնարկը, որը եւ իրագործեց մեծ աջողութեամբ:

Պաշտօնական Ազդեր. ՀՅԴ Բագւի Կենտրօնական Կօմիտէ

I

Ռումբը խօսեց:

Գազազւած հայ ժողովրդի վրէժի որոտաձայն խօսքն էր այն:

Հրէշը, որ քամեց մեր սրտի արիւնը, ողորմելի դիակ է հիմա:

Փետրուար 6-9-ին նահատակւած մեր սիրելիների հոգիները թող հանգիստ առնեն այժմ:

Ռումբը դատեր շատ ունի դեռ եւ վա՜յ նրանց որոնք կը կամենան այսուհետեւ յօշոտել հայ ժողովուրդը: