Ռոստոմը (Մի էջ նրա Պարսկաստանում ունեցած գործունէութիւնից)

1908 թիւն էր: Պարսկաստանում  յեղափոխութիւն էր ծագել: Արեւելքի այդ մեղկ, կին, գինի, երգ ու վարդ սիրող ժողովուրդն էր շարժւել եւ ուզում էր մի հարւածով տապալել «շահիզմը» ու հաստատել «Մաղրութան» (սահմանադրութիւն): Թաւրիզն էր այդ յեղափոխութեան կենտրոնը, նրա վրա էին շարժւել Մահմադ Ալի շահի զինւորներն ու նրա կողմնակից ցեղերից կազմւած բազմահազար բանդաները: Այդ բոլորը չէր: Քաղաքի մէջ գտնւած յայտնի միապետակաները իրենց շուրջն էին հաւաքել ընդդիմադիրները՝ բերդը ներսից խորտակելու համար:

Ռոստոմի Ճառը

1917 թ. ապրիլ 6-ին, Թիֆլիսում, բաց անելով Հ. Յ. Դաշնակցութեան ռայօնական ժողովի հանդիսաւոր նիստը՝ Ռոստոմը արտասանեց հետեւեալ ճառը.-

Ընկերնե՛ր, բաց եմ անում Դաշնակցութեան առաջին ազատ Ռայօնական ժողովը ազատ Ռուսաստանում: Մենք ունեցել ենք շատ ազատ միջավայրերը, ուր գործել է մեր կուսակցութիւնը.- Ամերիկա, Եգիպտոս, Բալկաններ, Պարսկաստան եւ Տաճկաստան: Եւ եթէ մենք այսօր աւելի զուսպ ենք ու չենք խանդավառւում ուրիշների պէս, պատճառն այն է, որ մենք տեսել ենք Տաճկաստանի «ազատութիւնը», որ այնքան աղէտաւոր եղաւ մեզ համար:

Բեկոր Մը Ռոստոմի Կեանքէն

Երեւանի մէջ, համեմատաբար երկրորդական փողոց մը մկրտած էին Ռոստոմի անունով: Զինքը շատ մօտէն ճանչցողի մը համար ասիկա շատ քիչ գնահատում էր, բայց պոշեւիկեան կառավարութիւնը ադ ալ շատ տեսաւ իրեն:

Ռոստոմը

Վերջին 30 տարուան յեղափոխական պատմութեան մէջ Ռոստոմը կը գրաւէ բացառիկ դիրք: Նա ոչ միայն թիփիք ներկայացուցիչն էր գաղափարական եւ անձնազոհ այն սերունդին, որ ղեկավարեց վերջին տասնեակ տարիների մեր հասարակական-քաղաքական կեանքը, այլ եւ եղաւ հիմնադիրը այն հոսանքին, նրա մեծ դաստիարակիցը՝ ոչ միայն խօսքով, այլ եւ իր անհատական եռուն մասնակցութեամբ եւ գործնական կեանքով: Նա հիմնադիրն էր Հ. Յ. Դաշնակցութիւն կուսակցութեան, փրօփականտիստը նրա ծրագրի եւ իտէալներու, տարածողը նրա գաղափարներու եւ իրագործողը՝ նրա որոշումներու:

Ռոստոմի Թաղումը

Նկարը՝ Թիֆլիսի Հայոց Վանքի եկեղեցին

Կիրակի, յունւարի 26-ին, Թիֆլիսում տեղի ունեցաւ Ռոստոմի թաղումը:

Առաւօտեան ժամը 10-ին հանգուցեալի բնակարանի շուրջն էին հաւաքւել բազմաթիւ ընկերներ, համակրողներ եւ խուռն բազմութիւն: Ժամը 10 եւ կէսին Ռոստոմի դագաղը դուրս բերին Արեւելեան Բիւրօի եւ Վրաստանի Կենտրոնական Կօմիտէի անդամները:

ՌՈՍՏՈՄ. Ստեփան Զօրեան

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Տարբեր կարգի անհատականութիւն էր Ռոստոմը: Ոչ Քրիստափորի մտքի անմիջական ոյժն ու հմայքը ունէր նա, ոչ էլ Զաւարեանի բուռն խառնուածքը: Արտաքինով հակապատկերն էր երկսի: Միջահասակ, ամուր կազմուածքով, առողջ, ուժեղ: Լայն ուսերի վրայ՝ սոկրատեան գլուխ: Իմացական լայն ճակատ՝ վշտի կամ զայրոյթի պահերին ծածկուած խորունկ կնճիռներով: Սեւ մօրուքն ու գլխի գանգուր մազերը՝ ցրիւ ու խառնափնթոր: Թաւ յօնքերի տակ՝ խոհուն ու խօսուն աչքեր, յաճախ, զուարթ ու հեգնական: Ժպիտը՝ անմոռանալի: Անմոռանալի՝ եւ ցասումը: Հագուստը՝ պարզ ու համեստ: Պարզ ու համեստ՝ եւ իր շարժուձեւը, վերաբերումը դէպի մարդիկ:

Տիկին Եղիսաբէթ Զօրեան-Ռոստոմ (1874-1949)

Ստեփան Զօրեան (Ռոստոմ), դուստրը՝ Թագուհի, կինը՝ Եղիսաբէթ Մելիք-Շահնազարեան

Այս տարուայ Փետրուար 13-ին Ժընեւում իր մահկանացուն կնքեց տիկին Եղիսաբէթ Զօրեան, կրթական-հանրային ասպարէզի վրայ տասնամեակներ շարունակ անձնուիրաբար գործած հազուագիւտ հայուհիներից մէկը՝ համալսարանական կրթութեամբ: Կեանքի ընկերը Ստեփան Զօրեան – Ռոստոմի (1867-1919), Հ. Յ. Դաշնակցութեան հիմնադիրների երրորդութեան կրտսերագոյն անդամի:

ՌՈՍՏՈՄ ԵՒ ԱՐԱՄ

Տարբեր սերունդի և տարբեր տարիքի մարդիկ, բայց մեր այս երկու թանկագին ընկերները ո՜րքան կը նմանէին իրարու շատ մը տեսակէտներով:

Ամենէն առաջ՝ իբրեւ սերմանացան: Ուսուցիչ՝ երկուքն ալ, իրենց տքնութիւնը խոր հետքեր կը ձգէր նոյնիսկ այս տարրական եւ խաղաղ ասպարէզին մէջ: 

Մա՞հ, Թէ՝ Անմահութիւն

Այն օրւանից, երբ հայ աշխատաւորութիւնը իր դարաւոր քնից արթնանալով, յեղափոխական կռւի ուղին բռնեց. երբ արիւնաներկ սուլթանական ու ցարական բռունցքի դաժան հարւածներից շշմած հայութիւնը առաջին անգամ իր հուժկու բողոքի ձայնը հնչեցրեց. երբ ստրկական շղթաները փշրելով, մաճն ու արօրը թողած հայ շինականը իր ֆիզիքականը պաշտպանելու համար հարկադրուած եղաւ անհաւասար ազատամարտի ուղին բռնելու. երբ ասիական խաւարի մէջ խարխխափող, սոսկալի հալածանքի ենթակայ մեր մի բուռն ժողովուրդը խիզախօրէն «մահ կամ ազատութիւն» սրբազան լոզունքը գրկեց եւ փարած յեղափոխական կարմիր դրօշակին՝ ազատ ապրելու համար իր լաւագոյն զաւակներին դէպի մահ ուղարկեց.- ահա այդ օրւանից, հայ աշխատաւորութեան ազատամարտի առաջին ժամից մութ ու խեղդիչ գործարաններում, հայ շինականի աղքատ խրճիթում, հայ «գրագէտի» նեղլիկ սենեակում սկսեց եփւել ու եռալ, կռել ու կոփւել նրա Ազատագրութեան Մեծ Նահատակների այսուհետեւ սրբազան ու նւիրագործւած գաղափարները, անձնազոհութեան ու համեստութեան, խիզախութեան ու վեհութեան էն գեղեցիկ, էն պանծալի դէմքերը, որոնք այնքան աննկատ ու այնքան անխռով եկան ու կեանք չտեսած՝ դէպի մահ գնացին:

Մահմեդական Ամբոխի Դերը

I

Ամէն անգամ, երբ հայ յեղափոխական շարժումը սաստկանում էր եւ ստիպում եւրոպական պետութիւններին աւելի խստիւ պահանջել սուլթանից Տաճկահայաստանի մէջ տիրող անկարգ իրերի փոփոխումը, սուլթանը ճարպիկ կերպով օգտւելով շահերի այն հակառակութիւնից, որ կարող է առաջ գալ Եւրոպայում Հայկական խնդրի այս կամ այն եղանակով լուծւելուց, ամեն անգամ զանազան առարկութիւններ էր անում կամ «սեփական միջոցներն» առաջարկում: 

Յեղափոխական Մեծագոյն Առաքեալի Յիշատակին

Ռոստոմը չկա՜յ այլեւս:

Լակոնիկ գոյժ մը, որ լախտի հարուածի նման ծանր, կ'իջնէ հայ ժողովուրդի գլխուն, ցնցելով զայն ուժգնօրէն եւ խոցելով հայ սրտերը ազատութեան այնքան մօտիկ արեւծագի այս բաղդաւոր օրերուն:

Դիպլօմատ-Հրէշներ

Հասարակական կեանքի մէջ պատահում են այնպիսի անակնկալ դժբախտութիւններ, այնպիսի ահռելի չարիքներ, որ շշմեցնում են ամենամեծ յոռետեսին անգամ: Յոռետեսը, որը միշտ ամենավատ գոյներով է ներկայացնում ապագան, իւր երեւակայութեան մէջ դարձեալ ունենում է մի սահման, որից չի կարող անցնել, նրա կարծիքով, այս կամ այն հասարակական չարիքի աստիճանը: Բայց դժբաղդաբար մենք տեսնում ենք, որ մեր ներկայ կեանքի մէջ յոռետեսի երեւակայած սահմանն էլ ոչնչանում է, եւ չարիքը տարածում է իր թեւերը աւելի հեռու ու հեռու...

Ժողովրդի Ինքնապաշպտանութիւնը եւ Դաշնակցութեան Խմբերը

Ընդհանուր կոտորածի լուրը նոր չէ: Դեռ մի տարի առաջ, երբ Հայկական հարցը բարձրացրել էր իր գլուխը եւ վրդովում էր իւրաքանչիւր րոպէ սուլթանի հարեմական անդորրութիւնը, երբ դիպլօմատիայ հետ ձեռք ձեռքի տւած երկար ժամանակ հարցը ձգձգելուց յետոյ անկարելի եղաւ խաբել հայ ժողովուրդը, երբ մասնակի խստութիւնները, բանտերը, աքսորավայրերը, կախաղանները... փոխանակ պակասեցնելու յեղափոխականների թիւը, փոխանակ ահ ու սարսափ տարածելու ժողովրդի վրայ, աւելի գրգռեցին, աւելի զարգացրին նրա յեղափոխական ոգին, այս բոլորից յետոյ՝ սուլթանին մնում էր միայն մի միջոց՝ ահաբեկել համայն հայ ժողովուրդ միանգամից մի ընդհանուր կոտորածով:

Վնասակար Տարրեր

Ամեն անգամ, երբ յեղափոխական փոքրամասնութեան անձնազոհ, տոկուն եւ անվհատ գործունէութեան շնորհիւ յեղափոխական կազմակերպութիւնը ձեռք է բերում ոյժ եւ ազդեցութիւն, կեանքի մէջ ստեղծւում է հաւատ դէպի գործի յաջողութիւնը եւ հարթւում է որոշ աստիճանով յեղափոխական ուղին, ամեն անգամ էլ հասարակութեան տարբեր խաւերի մէջ իրարանցում է ընկնում: