Հ. Յ. Դ. Քառասնամեակը

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Նպատակս չէ Դաշնակցութեան պատմութիւնը գրել: Այդ մեծ ու դժուարին գործը թողնենք ապագայի անաչառ պատմագրին:

Քառասուն տարի լրացել է այն օրից, երբ այս կուսակցութեան հիմը դրուեց մի քանի գաղափարական Առաքեալների անխոնջ ջանքերով:

Հայը իրաւունք չունէր ձի նստելու. հագուստը այնպէս լինելու էր, որ անմիջապէս ճանչցնէր թէ նրա միջինը մի գեավուռ էր: Բեռը ծանր, շլլեծուռ, անլեզու: Ահա՛ թէ ինչ էր հայը, որի նկարագրութիւնը այնքան պատկերաւոր դուրս բերած էր մեծանուն վիպասանը՝ Ռաֆֆին: Հայը հալածւում էր շնչասպառ, պրկւում էր բռնապետութեան ճիրանների մէջ. աչքերը դարձնում էր օտարներին եւ երկինք, ու աղերսական հայեացքով փրկութիւն փնտռում:

Թմրել էր հայ ժողովուրդը, թուլացել, մեղկացել: Տիղմի մէջ խրած պառկած գոմէշի նման ինկել էր ստրկութեան ճահիճին մէջ, եւ մէկ այս կողմ ու մէկ այն կոմն էր թաւալում: Անհրաժեշտ էր մի խթանող ձեռք՝ նրան դուրս բերելու այդ ճահիճից:

Եւ փրկարար ձեռքը հասաւ վերջապէս:

Դաշնակցութիւնն էր այդ, որ մտաւ ժողովուրդին մէջ, ու խօսքի եւ զէնքի մտրակներով շարժման մէջ դրաւ անոր թմրած մարմինը, ոտքի հանեց զայն, հասկցուց անոր, որ ստրկութեան համար ծնուած չէր ինք, որ ինքն էլ ազատ ապրելու իրաւունք ունէր՝ ինչպէս աշխարհի ոեւէ այլ ժողովուրդ. Սորվեցուց նրան, որ արիւնռուշտ թուրքը, իր բաշ»բօզուքներով, անխուսափելի ոստիկաններով իրեն տէր դառնալու համար ստեղծուած չէր, որ հայն էլ թուրքին հաւասարդ մարդ էր, նոյն իրաւունքներով, նոյն ազատութեամբ ապրելու համար:

Եւ հայ ժողովուրդը, հդարերի ստրուկը, Դաշնակցութեան ազդեցութեան ներքեւ արթնցաւ իր թմբիրէն, աշխուժացաւ, անիծեց իր ստրուկ անցեալը, մտաւ Դաշնակցութեան բացած ճանապարհը քալելու դէպի իրաւական կեանք, դէպի ազատութիւն: Տղամարդու նման նա փարեցաւ յեղափոխական իտէալին եւ անոր հասցնող միջոցին՝ զէնքին, ու կռուի մտաւ սուլթանական բռնապետութեան դէմ, տարաւ փառաւոր յաղթանակներ, ունեցաւ հերոսական պարտութիւններ, եւ վերջապէս յաջողեցաւ աշխարհին հասկցնել, թէ ինք տասնեակ տարիներ առաջուան ստրուկը չէր այլեւս:

Մեր իրականութեան ամենավատ ու դաժան օրերին՝ հայ ժողովրդի ծոցից ծնուած ու հայի ցաւով սնուած երիտասարդները խումբ խումբ մտնում էին Դաշնակցութեան դրօշին ներքեւ եւ շալակած իրենց խաչը՝ դիմում էին հաստատ քայլերով դէպի հայ ազատագրութեան Գողգոթան: Գնում էին մեռնելու՝ որ իրենց մահէն յետոյ հայ ժողովուրդը ազատ ապրէր:

Բոլոր ազատութիւնները գնուած են արիւնով, անգամ հոգիների ազատութիւնը: Այդ մեծ ճշմարտութիւնը հայ երիտասարդութիւնը հասկցաւ Դաշնակցութեան միջոցով եւ տասնեակ հազարներով զոհեր տուաւ մայր ժողովուրդի արդար դատին, դատերու ամենէն արդարին համար:

Զոհողութեան ոչ մի չափի, վտանգի ոչ մի մեծութեան առջեւ կանգ առաւ Դաշնակցութեան շունչով տոգորուած սերունդը, որ իր մէջ կը հաշուէր հայ ժողովուրդի բոլոր խաւերու, հատուածներու, յարանուանութեանց ներկայացուցիչները:

Բոլոր տարբերութիւններու, տարակարծութիւններու, նկատումներու մոռացութեան եւ Հայ Ազատամարտի մէկ ու նուիրական աւազանի մէջ մկրտուած սերունդն էր ան: Մոռացած ամէն ինչ, միացած մէկ դրօշի ներքեւ, նետուեցաւ հայ ժողովրդի թշնամիին դէմ: Միութեան մէջ կը գտնէր զօրութիւնը, եւ անոր միացեալ ճակատը մնաց բարձր ու յաղթական:

Այդ բանը նոյնքան լաւ էր հասկցած թշնամին: Նա աշխատեցաւ ամէն գնով ճեղքուածք յառաջ բերել մեր ազատամարտի սերնդին մէջ: Չյաջողեցաւ երէկ:

Այսօրուան նոր թշնամին՝ կը շարունակէ նոյն քաղաքականութիւնը՝  բաժնելու մարտական շարքերը եւ այդպիսով կրկին ստրկութեան մէջ նետելու մեր ժողովուրդը:

Բայց ես հաւատացած եմ, որ չի յաջողուիր եւ այս վերջինին. հայ ազատամարտի դրօշին ներքեւ մտած ընկերները կը մնան հաւատարիմ մեր նահատակ սերունդի աւանդութեան, գիտնալով որ մեր միութեան մէջ մեր զօրութիւնը, կը պահեն իրենց դիրքերը, աւելի կը զօրանցնեն անոնք, խիւսով կը գոցեն բոլոր մանր ու խոշոր բացուածքները, եւ աւելի քան երբեք ամուր հիմերու վրայ կը պահեն հայ ազատամարտին նուիրուած կազմակերպութիւնը՝ Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը:

* * *

Այս առիթով ես կ'ուզենայի երկու խօսք ուղղել Դաշնակցութեան դրօշի տակ գտնուող իմ բոլոր ընկերներին, գաղափարի ու զէնքի:

Սիրելի ընկերներ, այսօր երբ տօնում ենք Դաշնակցութեան Քառասնամեակը, յարգանքով խոնարհուինք Քրիստափորի, Զաւարեանի եւ ՌՈստոմի պատկառելի ու խնկելի յիշատակների առջեւ, յիշենք մեր մեծ ու փոքր նահատակ բոլոր ընկերներին, մի անգամ եւս մրմնջենք մեր հոգու խորքում այն ուխտը, որ ամբողջ 40 տարի ամէն բանէ վեր ու նուիրական է եղել մեզ բոլորիս համար. այն ուխտը, որ դարձնում էր ստրուկին հերոս, վախկոտին՝ յանդուգն քաջ, եւ որով զինուած հայը՝ իր կուրծքն էր տալիս թշնամու գնդակին, գնում մարտի՝ որպէս հարսանիքի:

Յիշե՛նք ու խոնարհուենք անապատների ամայութեանց մէջ քաշուած, հալած, խարոյկների մէջ հրկիզուած, ծովերու, գետերու մէջ թափուած, տաք ջրերի մէջ խաշուած, մեր միլիոնաւոր նահատակները: Յիշե՛նք, նրանց ամենուն, եւ չմոռնանք նրանց վերջին պահանջը՝ մեր սրբազան վրէժը:

Յիշե՛նք, որ հայ ժողովրդի դատը տակաւին չէ գտած իր արդար լուծումը, տակաւին տիտանական աշխատանք է հարկաւոր:

Մեր նաւը տակաւին շարունակում է իր ընթացքը՝ դէպի նաւահանգիստ, ալիքները զարնում են նրա կողերին, մշուշը պատած է նրան ամէն կողմից: Մեր մօտ կայ միայն մեր 40 տարիների կողմնացոյցը՝ Դաշնակցութիւնը: Մեր նաւը ապահով նաւահանգիստ հասցնելու համար, մենք պիտի նայենք միայն նրա ցուցմունքներին:

Եթէ կան վհատողներ, թերահաւատներ, վարանողներ, թեթեւցուցէք Դաշնակցութեան բեռը, դուրս նետելով այդպիսիներին:

Մեր նաւը ապահով հանգիստ հասցնելու համար պէտք ունի խելօք գլուխների, հաւատաւոր հոգիների, պիրկ մկանների: Այդ երեք ուժերը, ինչպէս անցեալին միացած ու ներդաշնակ գործում էին, այսօր եւ վաղն էլ պէտք է գործեն միացած, միակամ:

Դաշնակցական ընկերներ, մեր բոլորի կարգախօսը թող լինի քառասնամեակի առիթով՝

Միացած եւ միակամ պիտի շարունակենք մեր նահատակ բազմահազար ընկերների կիսատ ձգած նուիրական գործը:

Սեպուհ

«Հայրենիք», Պոսթոն

31-րդ Տարի, Թիւ 5701

Կիրակի, Փետրուար 1, 1931