Հաւաստի աղբիւրից կը հաղորդուի, որ փետրուար 24-ի գիշերը սպանուած է Բաշգեառնեցի Արտուշ Քոչարեանը:
Արտուշ Քոչարեանը Հ. Յ. Դաշնակցութեան խիզախ հայդուկներից էր: Հայդուկային կռիւներին նա մասնակցութիւն բերած է 1904 թուից սկսած, երբ խմբապետ Միհրանի խմբի հետ միասին անցել էր երկիր եւ, թուրք սահմանապահ զինուորներից հետապնդուելով հայկ. Մօսուն գիւղի մէջ կռուի բռնուել: Այս կռուի ընթացքին Արտուշը երեււան էր հանել Դաշնակցական հայդուկի վայել քաջութիւնը եւ անձնազոհութիւն:
Թուրք զինուորների դէմ անհաւասար կռիւ մղելուց յետոյ, Միհրանի խումբը ռուսական սահմանը կը նահանջէ եւ հայկական Զօր գիւղի մէջ ռուսական սահմանապահ կօզակներից պաշարուելով կը զինաթափուի: Այստեղ միայն Արտուշը չի զինաթափուիր, կը դիմադրէ, չորս ընկերների հետ ռուսական կօզակների պաշարման շղթան կը պատռէ կ'անցնի եւ կը հասնի Բաշ-Գեառնի, բերելով իր հետ եւ երկրի ժողովրդի ինքնապաշտպանութեան համար իր հետ տարած զէնքերը:
Բաշ-Գեռանի հասնելուց յետոյ, Արտուշը կը զբաղուի երկրագործութեամբ, մինչեւ 1905 թիւը, երբ ԿՈվկասի մէջ կը սկսուին հայ-թաթարական ընդհարումները եւ հայ ժողովրդի ֆիզիքական գոյութեան պաշտպանութիւնը ընդհանուր մտահոգութեան առարկայ կը դառնայ: Արտուշը դարձեալ անտարբեր մնալ չէր կարող: Հ. Յ. Դաշնակցութեան կոմիտէի կարգադրութեամբ անմիջապէս կը թողնի հողային աշխատանքը եւ հրացանը վերցրած՝ գործօն մասնակցութիւնը կը բերէ ժողովրդի ինքնապաշտպանութեան գործին, թաթարական խուժանի յարձակումներից փրկելով այդ շրջանի հայկական գիւղերը:
Արտուշը կը գտնուէր Քեռու գնդի մէջ, իբրեւ վաշտապետի օգնական. վիրաւորուեց Ռեւանտուզի կռուի մէջ, երբ Քեռին սպանուեց:
Արտուշը մասնակցութիւն բերած է նաեւ Հայաստանի հանրապետութեան ստեղծման ընթացքին տեղի ունեցած կռիւներին, գիւղական վաշտերին ղեկավարելով:
Փետրուար 18-ի ժողովրդական ապստամբութեան ժամանակ, Արտուշը նոյնպէս բանտարկուած էր Երեւանի մէջ, համագիւղացի Մակեդոնի հետ. նրանց միասին Երեւանի Չեկան որոշում կայացուցած էր գնդակահարել: Մակեդոնին կացնահար սպանեցին բանտին մէջ, իսկ Արտուշը ազատուեց միայն այն պատճառով, որ ապստամբութիւնը կանխեց բոլշեւիկների չար մտադրութիւնը: Փետրուար 18-ի լուսաբացին, երբ դեռ բանտը պաշարուած կը մնար ռուս պահակներով, Արտուշը իրեն յատուկ յանդգնութեան շնորհիւ յաջողեց բանտից փախնել եւ երեք ընկերների հետ միացաւ ապստամբներին:
Ապստամբութիւնից յետոյ, բոլշեւիկների դէմ մղուող կռիւների ընթացքին Արտուշը հրամանատար էր Բաշգեառնիի յատուկ գումարտակի եւ մինչեւ վերջը Ղամարլուի ճակատից չհեռացաւ: Այն ժամանակ միայն Արտուշը թողեց ճակատը, երբ բոլշեւիկների գերազանց ուժերի ճնշման տակ ապստամբները լքեցին բոլոր ճակատները եւ կեդրոնացան Բաշգեառնի ու վերջին դիմադրութիւնից յետոյ Զանգեզուրի վրայով անցան Թաւրիզ:
Թաւրիզի մէջ Արտուշը երկար չի սպասեց եւ քանիցս դիմեց Խորհրդային իշխանութեան, վերադառնալու համար, բայց միշտ մերժում ստացաւ: Նրա վերադարձի խնդիրը յարգելի պատճառներ ունէր, որովհետեւ նա թողուցած էր բազմանդամ ընտանիք, ծերունի հայր ու մայր, 8 երեխայ կին ու մեռած եղբօր որբ մնացած 5 երեխաները, բոլորն էլ աշխատանքի անընդունակ, որոնց ապրեցնելու հոգսը միմիայն Արտուշի վրայ կը ծանրանար: Բոլոր դիմումները ապարդիւն կը մնան եւ նա 1921 թ. աշնանը գաղտնի կ'անցնի եւ վտանգը արհամարհած ուղիղ Երեւան կ'երթայ, Չեկային կը ներկայանայ ու կը յանձնէ իր զէնքերը, յայտնելով միաժամանակ, որ ինքը վերադարձած է միմիայն խաղաղ աշխատանքով զբաղուելու եւ բազմանդամ ընտանիքը ապրեցնելու միակ նպատակով:
Արտուշի յայտարարութեան հանդէպ, բոլշեւիկեան Չեկան «սիրալիր» վերաբերմունք ցոյց կուտայ եւ, նա իրեն բոլորովին ապահով զգալով, կը վերադառնայ Բաշգեառնի եւ կը սկսի խաղաղ աշխատանքի: Բայց, չանցած մի ամիս, Չեկան միիցիօնէրներ կը ղրկէ Բաշգեառնի եւ կը պահանջէ, որ նա գայ եւ յանձնուի կառավարութեան: Այս կարգադրութեան վրայ, Արտուշ Երեւան չի երթայ եւ կը խնդրէ, թէ իրան հանգիստ թողնել, նորէն խոստանալով միանգամայն լոյեալ լինել կառավարութեան հանդէպ:
Արտուշի պատասխանը չէր բաւարարած Չեկան, որ շուտով կանոնաւոր զօրք, գնդացիրներով ու թնդանօթներով, կ'ուղարկէ Բաշգեառնի Արտուշին ձերբակալելու: Բոլշեւիկների այս ընթացքը պատճառ դարձաւ, որ Արտուշ հեռանայ գիւղից ու դիմադրութիւն ցոյց տայ: Արտուշին կը միանան գիւղի երիտասարդներից երեք հոգի: Նրանք կը բարձրանան Միլլի Տարա եւ Երանոս գիւղի մօտ կռուի կը բռնուին հետապնդող զօրամասի հետ: Կռուի ժամանակ կը սպանուին երեք զինուոր եւ մի միլիցիօնէր հետապնդողների կողմից: Այստեղ Արտումը հեռուից կը յայտարարէ, որ իրենց չմօտենան, եթէ ոչ, ինքը որոշած է կռուել մինչեւ վերջը եւ վերջին փամփուշտով ինքնասպան լինել: Արտուշի այս յայտարարութիւնից յետոյ, հետապնդող զինուորները ոեւէ արդիւնքի չի հասած Երեւանի կարգադրութեան վրայ կը վերադառնան:
Այս առթիւ, երկու օր յետոյ Չեկայի նախագահ՝ Շ. Ամիրխանեանը պաշտօնապէս կը յայտարարէ, որ «Չեկան Արտուշին հետապնդելու նպատակ ունեցած չէ, այլ պատահած միջադէպը թիւրիմացութիւն է: Այսուհետեւ ով որ յանդգնի հետապնդել կամ հալածել Արտուշին, նա պիտի գիտցած լինի, որ հետապնդած կը լինի խաղաղ եւ աշխատասէր մի գիւղացու»:
Բայց բոլորը կեղծ խաղեր էին միայն: Չեկան կը կաշառէ մի քանի հոգի, որ գնան եւ խորամանկութեամբ Արտուշին սպանեն: Սրանք սակայն, իրենց չար մտադրութիւնը իրագործել չեն կարողանում. եղած իրադարձութեանց մասին Արտուշը լուր կը ստանայ եւ դաւադիրները կը փախչին Երեւան ու այդ պատճառով Չեկայի պատժին կ'ենթարկուին:
Այս պայմաններում էր, որ Արտուշը կ'ապրէր Երանոս գիւղի մէջ, միշտ հալածանքի ու հետապնդման ենթակայ վիճակի մէջ: Եւ ահա վերջին գուժը մեզ կ ըհասնի հաւաստի աղբիւրից, առանց մանրամասնութիւնների, տալով մեզ միայն մի նախադասութիւն. «Փետրուար 24-ի գիշերը սպանուած է Բաշգեառնեցի Արտուշը»:
Յայտնի չեն մանրամասնութիւնները այս ոճրագործութեան: Բայց տարակոյս չկայ, որ Արտուշի սպանութիւնը կատարուած է Չեկայ իհրամանով...