Խան Խօյսկին Սպանւած եւ Խանմամեդօվը Վիրաւորւած
Թիֆլիսից եկողները յայտնում են, որ յոնիսի 19ին, գիշերւայ ժամը 11ին, Թիֆլիսի վրացական ակումբից դուրս գալու ժամանակ, անյայտ չարագործների ձեռքով սպանւած է նախկին Ադրբէջանի կառավարութեան նախավահ Խան-Խօյսկին եւ թեթեւ վիրաւրւած է Խանմամեդօվը:
Թիֆլիսում
Թիֆլիսից նոր եկած վստահելի եւ իազեկ մի անձնաւորութիւն մեր խմբագրատուն մտնելով տւաւ հետաքրքիր տեղեկութիւններ Թիֆլիսում վերջես տեղի ունեցած դէպքերի մասին, որ շտապում ենք հաղորդել «Յառաջ»ի ընթերցողներին:
Ադրբէջանի նախկին կառավարութեան նախագահ Խան Խօյսկին շաբաթ օր, ամսի 19-ին, երեկոյեան ժամը 11ին Խանմամեդօվի ընկերակցութեաբ վրաց ակումբից դուրս գալուց յետոյ Գորովինսկի-Գրիբաետովսկի փողոցների միջեւ, ոչ հեռու անյտեղ գտնւող Ռուսական մատուռից երկու գնդակի հարւածներով գետին է տապալւում. նոյն միջոցին Խնմամեդօվը մի թեթեւ վէրք է ստանում: Փողոցի չորս անկիւններում չորս զինւած մարդիկ շփոթ առաջ բերելու համար սկսում են կրակել աջ ու ձախ, որով իրոք անց ու դարձ անողներն ու ոստիկանները անմիջապէս ապահով փողոցներ են փախչում, այսպիսով մարդասպանները հնարաւորութիւն են ստանում անվտանգ բարձրանալ դէպի Գրրիբօեդովսկայա փողոցն ու անյայտանալ:
Նոյն գիշեր թրքական ներկայացում է լինում. Ոստիկանները հէնց ներկայացման ընթցաքում երկու թւորք ուսանողներ են ձերբակալում, որպէս սպանութեան գործին մսանակիցներ:
Խան-Խոյսկին փոխադրւում է Միքայէլեան հիւանդանոց, ուր առանց ուշքի գալու, շունչը փչում է:
Հայասպանութիւնը, Հատուցումը եւ Հարւածող Ձեռքերը
...Մայիս 28էն յետոյ (Հայաստանի անկախութենէն) , երբ ազատ էինք եւ Միսակն ալ (Կիրակոսեան) բաւականին կազդուրւած՝ իր ստացած մահացու վերքէն, որոշեցինք երթալ եւ մեր հարազատները տեսնել՝ Սուխում, Սոչի, Եկատերնիտար, Խրիմ... Յետոյ երբ կրկին եկանք Բաթում, Թիֆլիս, Երեւան անցնելուհ համար, մեր միտքը տեւաբար չաչարող «գործերը» սկսած էին: Արամը (Երկանեան) հայասպաններէն մէկը՝ Ղասիմբէկովը պատժած էր արդէն Երեւանեան հրապարակին վրայ՝ Թիֆլիսի մէջ: Մնացինք Թիֆլիս ու Արամի եւ ուրիշներու հետ միասին եղանք միշտ Թիֆլիս տեղի ունեցող պատժական արարքներու ընթացքին: Միասին էինք, երբ երկար հետապնդումներէ յետոյ, Խանխոյսկին եւ Խան Մահմէտովը պատուհասելու պահը հասաւ:
Կալավինսկի պողոտայի վրայ, գիշերւան ուշ ժամերն էին. Արամ Երկանեան եւ Միսաք Կիրակոսեան տրապիզոնցին, որ այժմ Բէյրութ կը բնակի (մահ. 1977 Ապրիլ 16) Խանխոյսկուն եւ Խան Մահմէտովին աւելի մօտիկէն, իսկ ես ու Յարութիկը (Յարութիւնեան. ծածկ.՝ Խոխա) քանի մը քայլ հեռուէն, որպէս «օժանդակ», եթէ անակնկալ մը պատահէր, որոշւած կէտին կուզէինք հասնիլ... քիչ անց զարմանքով տեսանք, որ մեր ետեւէն ալ Կորիւնը եւ Տիգրանը կու գային (Կորիւն Ղազարեան, Տիգրան Աւետիսեան. Այդ օրերուն երկուքն ալ ՀՅԴ Թիֆլիսի Կեդրոնական Կոմիտէի անդամ)... Երկուսն ալ խիստ պատասխանատու եւ հանրածանօթ դաշնակցական ղեկավարներ՝ Տիգրանը՝ Սէյմի անդամ, իսկ Կորիւնը՝ «Աշխատաւոր»ի խմբագիր: Յարութիկի եւ իմ խնդրանքին ու պահանջին վրայ միայն Տիգրան եւ Կորիւն ետ դարձան աւելի հեռուէն ականատես ըլլալու համար Բագուի ջարդարարներու պատուհասումին:
Արամ Երկանեան եւ Միսակ, միաժամանակ մաուզէր «տասնոց» արագահարւածի երեքական հարւածներով, տապալեցին հայասպանութեան միեւնոյն նպատակին ծառայող երկու բորենիներ, որոնք Թիւրքիոյ իրենց ընկերներուն գործը կիրագործէին Բագուի հայութիւնը մահացնելով ու կողոպտելով: Արամի հարւածներուն տակ, Խանխոյսկին անշնչացած էր: Յաջորդ օրը միայն յայտնի եղաւ, որ Խան Մահմէտով խիստ, ծանր վիրաւորւած վիճակի մէջ հիւանդանոց փոխադրւած էր...
Արամ ու Միսակ, որոշւած անկիւնէն, ճամբայ առին բարձրանալու Կալավինսկիին զուգահեռ փողոցը, ապահով տեղ հասնելու համար: Ես ու Յարութիկ, երկու դիակներուն, համարեա իրարու վրայ աշնարժ ու առանց ձայնի ընկած ըլալը ստուգելէն յետոյ, կողմնակի ճամբով մը մենք ալ Կանովսկայա փողոցը հասանք՝ Յարութիկի տունը եւ մէկ մէկ բաժակ գինի խմեցինք.... Յաջորդ օրը, սակայն, անակնկալի եկանք, երբ լսեցիքն Խան Մահմէտովի «ծանր վիրաւորւած» ըլլալու մասին: