Ժընեւէն հասած նամակէ մը ցաւով կ'իանանք թէ Յունուար 14ին մեռած է ընկեր Յովսէփ Թադէոսեան, որ չորս ամիսէ ի վեր կը տառապէր ծանր հիւանդութեամբ մը:
Ողբացեալ ընկերը, 84 տարեկան, անցեալ տարի Թեհրանէն փոխադրուած էր Ժըենւ, ուր կը գտնուի իր որդին: Քանի մը տարի առաջ տօնուեցաւ իր ծննդեան 80 ամեակը: Քրիստափորի քրոջը որդին էր եւ եղբայրը Սամսոնի եւ Բաբաշայի (Լեւոն Թադէոսեան): Վարած է շատ մը պատասխանատու պաշտօններ: Երկար ատեն հրատարակեց «Արփի» ամսագիրը մանկական եւ պատանեկան բաժինով մը: Ունի ուրիշ հրատարակութիւններ ալ,– Ֆրանսական Յեղափոխութիւնը, ժողովրդական հատոր մը՝ Յունաստանի դիցաբանութեան մասին եւն.: Հակառակ իր յառաջացեալ տարիքին, Ժընեւի մէջ ալ կ'աշխատէր լրացնել կարգ մը երկասիրութիւններ:
Ջերմ հայրենասէր, եռանդով կը մասնակցէր հանրային գործունէութեան, իր հասուն տարիքին մէջ:
...
Պայծառ մի դէմք էր Յովսէփ Թադէոսեանը իրանահայ մեր հասարակութեան կեանքում: Անկեղծ, զգայուն մի սիրտ՝ միշտ կենսուրախ ու խանդավառ՝ իր շրջապատի մէջ: Բազմակողմանի գիտելիքներով պատրաստւած մի միտք, հայ կրթական, մշակութային, հասարակական ու քաղաքական ասպարէզում:
Շուրջ վաթսուն տարի, զարմանալի եռանով ու ժրաջանութեամբ իր բոլոր կարողութիւնները նւիրաբերեց հայ ժողովրդին, նրա փայլուն ապագայի վերաբերմամբ լցւած խորունկ հաւատով ու անկասելի ոգեւորութեամբ:
Մոռացած իր եսն ու առօրեան, նա իր ամբողջ էութեամբ ձուլւած էր իր հայրենիքի ու ժողովրդի իրական հոգսերին եւ ապրում էր միայն եւ միայն իր կարողութիւններով օգտակար լինելու համար հայկականութեան:
Ունէր շեշտւած խառնւածք եւ գաղափարական ուրոյն ըմբօնումներ հայ կեանքին վերաբերող իւրաքանչիւր խնդրի ու երեւոյթի համար:
Հետեւաբար կորովի պայքարող էր. բայց ո՛չ միշտ անզիջող, երբ խոհեմութիւնն իր ներկայութիւնն էր ցուցաբերում որեւէ կերպարանքով, որեւէ կողմից:
Սակայն անզիջող էր եւ անխնայ, երբ երեւոյթներն ու նրանց հեղինակները ազգային-հասարակական կեանքում բացայայտօրէն վնասակարութիւն եւ գայթակղութիւն էին ցուցաբերում անարտկելի եւ յանդգնութեամբ եւ անամօթ միջոցներով:
Անհատական իր ձեռնարկութիւնների վերաբերմամբ, որոնք անմիջականօրէն ազգային ու հասարակական շահերն էին հետապնդում, վստահ էր, համարձակ ու մինչեւ իսկ յամառ: Հիացմունքով կարելի է ասել, որ ութսունից աւելի ապրած իր տարիներում, վհատութիւնը եթէ մօտեցել է նրա հոգու պատուհանի ապակիներին, միայն նայել է, բայց ներս չի մտել երբեք: Անվհատ, անխոնջ եւ միշտ լաւատես է ապրել Յովսէփ Թադէոսեանը:
Կուսակցական կեանքում եղել է կարգապահ, բայց նոյնպէս արթուն: Յարգել է հեղինակութիւնները, սիրել է ու գուրգուրացել է երիտասարդներին եւ փոխադարձաբար ինքն էլ արժանացել է յարգանքի եւ սիրոյ: Ներքին վէճերի ժամանակ արիաբար առաջ է մղել իր տեսակէտները, ջերմօրէն ու եռանդագին աշխատել է համակել ուրիշներին էլ իր կարծիքներով, սակայն յարգել ու գլուխ է իջեցրել մեծամասնութեան կամքի առաջ՝ միշտ արդարութիւն ու բացարձակ ճշմարտութիւնը համարելով Հ. Յ. Դաշնակցութեան միասնականութիւնը եւ նրա պայծառ ու նւիրագործւած աւանդութիւնը: Իր անհանգիստ հետաքրքրւող ու փնտրող խառնուածքի պատճառով ունեցել է սուր վէճեր ու ընդհարումներ անհատ ընկերների հետ: Սակայն թիւրիմացութիւնները պարզւելուց յետոյ, մնացել է անյիշաչար եւ ընկերական իր վերաբերմունքի մէջ ոչ մէկ սառնաբեր հով չի թափանցել:
Իրանահայ հասարակական կեանքով ապրող մէկը, հազիւ թէ յիշէ որեւէ ձեռնարկ, հանդէս, ներկայացում, մաղթանք հոգեհանգիստ եւ այլն, որին բացակայած լինի Յովս. Թադէոսեանը, բացակայելու դէպքում, նրան վստահօրէն կարելի էր գտնել իր անկողնում հիւանդ պառկած: Եւ ներկայ գտնւելով յիշեալ ձեռնարկներին, անպայմանօրէն պիտի իր գնահատական կամ քննադատական խօսքն ասէր, կամ գրէր նրանց մասին՝ միշտ անաչառ, միշտ անկեղծ ու արի:
Իբրեւ տիպար մտաւորական ունէր իր աշխատանքի եւ զբօսանքի որոշւած ժամերն ու օրերը:
Մինչեւ վերջ նա կառչած մնաց իր գրասեղանին՝ թուղթը կամ գիրքը առջեւը դրած, գրիչը ձեռքին, ակնոցը աչքերին:
Շաբաթը մէկ անգամ այցելում էր գրադարան, առնում էր իրեն հարկաւոր գրքերը հայերէն, ռուսերէն կամ ֆրասներէն եւ դէպի տուն, դէպի աշխատանք:
Այդ աշխատանքի արդիւնքներն են նրա թողած բազմաթիւ աշխատութիւնները եւ «Նաւասարդ»-ի «Լոյս»-ի ու «Արփի»-ի հաւաքածոները:
Գարնան վերջերից մինչեւ աշնան սկիզբը, իր ամենասիրած զբօսանքը ձկնորսութիւնն էր մայրաքաղաքի արւարձաններում. եթէ քաղաքում որեւէ հասարակական ձեռնարկ չկար, իր ոռնիկի հետ միասին, ձկնորսական պիտոյքներով զինւած ու զրահաւորւած կը մեկնէր գետափ ու կը վերադառնար մայրամուտին:
Հիմա, երբ այս տողերն եմ գրում իր պայծառ յիշատակի համար, յիշեցի, երկու տարի առաջ, այդ առաւօտներից մէկը, երբ հանդիպեց ինձ սիրելի Օ»սիֆ Իվանիչը (այդպէս էին կանչում առ հասարակ նրան), ձկնորսական կարթն ու եղէգը ձեռքին, մախազը կողքից կախ, ծղօտէ գկխարկը գլխին, անուշ ժպիտը դէմքին: Գրկեցի իրեն եւ առաջարկեցի այդ տարազով մօտիկ լուսանկարչի մօտ նկարւել, բայց ափսո՜ս, իր սպառած հանրակառքը հասաւ, ու ժամանակ չտւեց:
Կատակող էր եւ կատակներ ընդունող:
Անցեալ տարի, Թեհրանից վերջին անգամ պիտի մեկնէր արտասահման, մի քանի բարեկամներով որոշեցինք գնալ օդակայան ճամբու դնելու, մի քանի անգամ օդանաւի մեկնման ժամը փոխւեց: Զատիկ օրն էր. վերջապէս ժամը 4-ին, ճաշից յետոյ, օդանաւը պիտի բարձրանար. ուզում էինք գնալ օդակայան, երբ կրկին լուր ստացանք, որ գիշերը պիտի բարձրանայ օդանաւը, ուստի որոշեցինք այլեւս հրաժեշտը իրենց տնում առնել եւ միաժամանակ շնորհաւորել Զատիկը: Մտանք ներս, շրջապատւած էր բարեկամներով, որոնք նոյնպէս եկել էին հրաժեշտ առնելու:
–Իօսիֆ Իվանիչ,– ասացի ես կատակով,– այս մէկն արդէն չեղաւ...
–Ի՞նչ, ի՞նչ է պատահել...
–Էլ ուոզւմ ես ի՜նչ լինի. Պարսկաստան ոտք դնելուդ օրից սկսած մինչեւ այսօր, այս մարդկանց տանջել ես թերթիդ բաժանորդ գտնել տալով, յօդւած, պատմւածք ու ոտանաւորներ պատւիրելով, այժմ էլ այս ձեւով ես տանջում՝ անվերջ փոփոխելով մեկնումիդ ժամը:
–Ա՛յ դու փո՛ւչ,– ասաց ու բարձր ծիծաղեց,– դեռ սպասեցէք. մի գնամ, այնտեղ նոր ամսագիր եմ սկսելու հրատարակել, բոլորդ էլ պիտի աշխատակցէք ու բաժանորդներ գտնէք, ի՞նչ, կարծում էք ազատւեցի՞ք իմ ձեռքից:
Այսպէս էր Յովսէփ Թադէոսեանը, այսպէս ապրեց ու գործեց եւ այսպէս բաժանւեց ընդմիշտ մեզանից՝ թողնելով ջինջ ու պայծառ անուն եւ յիշատակ: