Այսօր,
Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը պատմութեանն է յանձնում իր հիմնադիրներից մէկի, Քրիստափոր Միքայէլեանի
անունը:
Նա իր լայն հոգում կրեց իր բազմատանջ ժողովրդի ցաւը և ծաւալեց ամէն զգայուն սրտերի մէջ, ուր որ հասաւ ձայնը. ոգևորւեց իր գերի ժողովրդի ազատագրութեան գործով, հաւատաց այդ սրբազան գործի պայծառ ապագային և, որպէս մոլեռանդ հաւատացեալ, ամէն բան նւիրեց նրան:
Զրկանք տարաւ, հալածանք կրեց, բանտ նստեց, աքսոր գնաց, բայց երբեք չիմացաւ ինչ է յուսահատութիւնը և լքումը:
Մեծ հոգիներին յատուկ այդ անխորտակելի ուժով կարողացաւ անցկացնել գործի տագնապալի օրերը և հաւատ ու ոգևորութիւն ներշնչել հայոց յեղափոխութեան դրօշակին փարած տարրերին, կախարդել և կապել ամէնքին մի նւիրական կապով, որի անունն է «Դաշնակցութիւն»:
Այդ անունը պաշտում էր նա իր հոգու ամբողջ կարողութեամբ և անքուն հսկում էր, որ նա միշտ մնայ բարձր ու մաքուր:
Եւ այդպէս էլ մինչև իր վերջին շունչը պահեց բարձր ու մաքուր և եղաւ մինը այն շքեղ անուններից, որոնք ստեղծել ու աստւածարել են մի մեծ գործ, ճանապահ են ցոյց տւել մի գերութեան մէջ դեղերող ժողովրդի, և երբ որ անհետանում են աշխարհից, մնում են իրենց ժողովրդի պատմութեան մէջ որպէս աստղեր, որ ծագում են արշալոյսից առաջ...
Մեր Քրիստափորը ծնւեց 1859 թւին՝ Վ. Ագուլիսում:
70-ական թւականներին, դեռ Թիֆլիզի Ուշիտէլոքի Ինստիտուտում (վարժապետանոց) աշակերտ եղած ժամանակ յարած էր ռուսաց յեղափոխութեանը – ընդհանուր սոցիալիստական շարժումին:
1885 թւականին հայոց դպրոցների փակումը ցնցեց նրան և տւաւ առաջին զարկը դէպի ազգային վիճակը:
Դրանից յետոյ նա գնաց Մոսկւա, և այնտեղ ուսումնասիրում էր տնտեսագիտութիւն, մասնաւորապէս մարքսիզմը, միևնոյն ժամանակ դարձել էր հոգին ուսանողական մի խմբի, որի մէջ զօրեղ էր ազգային տրամադրութիւնը:
Վերադարձաւ Կովկաս:
88-89 թւականներին Կովկասում սկսել էր հսկայական շարժումը:
Եկաւ միացաւ այդ ժամանակւայ սակաւաթիւ ազգային գործիչներին և եղաւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան հիմնադիրներից և ամուր սիւներից մէկը:
90 թւի աշնանը անցաւ արտասահման որպէս «Դրօշակ»ի խմբագիր և Արևմտեան Բիւրօի անդամ:
Եւրոպա գնալով նա ահագին զարկ տւաւ եւրօպական պրօպագանդային, առաջ բերաւ հայասիրական շարժումը և հայ ուսանողական միութեան վերակազմողներից մինը եղաւ:
Եւ Դաշնակցութեան կեանքում գրեթէ չի կատարւել մի կարևոր գործ, առանց Քրիստափորի. Ինչ որ անհնար է եղել ուրիշի համար, այդ արել է նա, ինչտեղ թողել է ուրիշը, վրայ է հասել նա:
Մի անհանգիստ մարդ էր նա. ամէն տեղ, ուր յայտնւում էր, թարմութեան շունչ էր փչում, շարժում էր շուրջը, իր հմայիչ անձնաւորութեամբ կապում, միացնում էր և զարմանալի հմտութեամբ կարողանում էր ամէնքին դարձնել գործի տէրն ու ծառան:
Կենտրօնական մարդ էր ամէն ժողովում ու ամէն շրջանում, թէև միշտ պարզ ու հասարակ, միշտ ընկեր:
Նրա դուռը միշտ բաց էր և տունը միշտ լիքը, որպէս ուխտատեղի:
Այո՛, ուխտատեղի. Չէ՞ որ այնտեղ վառւում էր յեղափոխութեան անշէջ հուրը և ապրում էր ըմբոստ հրձիգը, որ ուզում էր հրդեհել մարդկանց սրտերը:
Այսօր նա իջնում է գերեզման...
Եւ Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը այսօր խոնարհում է իր արիւնոտ դրօշակը նրա թարմ գերեզմանի առջև - նշան գերագոյն յարգանքի և պատւի: