Ծննդեամբ կարսեցի էր Շաւրօն, կրթութիւնը ստացած նախ Գէորգեան Ճեմարանում, որտեղից արձակւեց «ըմբոստութեան» պատճառով, եւ ապա Ներսէսեան դպրոցում: Վերջերս գիւղական գրագրի պաշտօն էր վարում Ղարսի շրջանի մէջ եւ մասնակից էր հայկական դատի համար աշխաոտղ շրջաններին:
Սակայն գործունէութեան այդ ձեւը նրան բաւարարութիւն չտւեց, եւ նա որոշեց աւելի վճռական դեր խաղալ, կռւի երկիրը անցնել: Մտաւ թիւրքաց Հայաստան փոխադրութեան գործով, բայց ատ չանցած՝ զոհ գնաց իր անզգուշութեան.– նրան ուղեկցող երկու քիւրդեր՝ տմարդի դաւադրութեամբ սպանեցին Շաւրօյին, կողոպտեցին փողն ու շորերը եւ դիակը նետեցին ջրի մէջ:
Կիսաճամբին ընկաւ երիտասարդը, դեռ չտեսած իրականացումը սիրած իդէալի: Ո՞րն էր այդ իդէալը, եւ ինչ զգացմունքներ էին պաշարել նրա միտքն ու սիրտը,– դա անպաճոյճ, բայց յուզիչ խօսքերով արտայայտւած է այն կտակի մէջ, որ նա թողել է իր փոքրիկ զաւակի անունով...
Վերջին անգամ քեզ իմ սրբազան կտակն եմ անում: Դու միշտ աչքի առաջ ունեցիր, որ ես քեզ՝ քո զէյթունցի պապի, իմ հօր Յակոբի անունն եմ տւել: Քո պապը եւ քո հայրը գնացին միեւնոյն ճանապարհով, եւ դու, իբրեւ արժանաւոր յաջորդ՝ պարտաւոր ես նոյն ճանապարհով գնալ: Այդ ճանապարհը փշոտ է եւ դառն, այնտեղ երբէք վարդեր չեն բուսնում: Քո պապը եւ հայրը երբէք վարդերի վրայով չեն անցել, այնպէս որ դու էլ չես անցնի:
Իբրեւ նւիրական յիշատակ՝ քեզ ուղարկում եմ, որպէս զի անպատճառ հագնես այս չէրքէզկէն, կապես հօրդ գօտին եւ այս մահացու սուրն էլ վրադ կրես: Թող իմ հայրական օրհնութիւնը քեզ վրայ լինի, թող այդ սրբազան դաշոյնը քո մէջ բորբոքի վրէժխնդրութեան ազատարար թոյնը եւ դու կարողանաս քո հօր վրէժը առնել: Ես գնում եմ մեռնելու եւ կտակում եմ քեզ, անգին զաւա՜կս, որ դու նոյնպէս գնաս արիւնի եւ արտասունքի երկիրը, վրէժխնդիր լինես քո հօր, սպանւած մայրերի, բռնաբարւած անհամար քոյրերի պատւի համար:
Եթէ ես մեռնեմ եւ այլեւս չկարողանամ քեզ, սիրելի Յակոբիկս, տեսնել, այս երկտողս կարծում եմ բաւական է, որ դու ըմբռնես այն գործի սրբութիւնը, ազատութեան այն ջերմ ու սուրբ փափագը, որին դուն գիտակից կերպով պիտի վերաբերուիս եւ հօրդ վերջին կամքը կատարես: Իսկ եթէ դու իմ արժանաւոր զաւակը պիտի չլինիս եւ քո բարօրութեան եւ եսի մասին խորհիս՝ հէնց այժմիս անիծում եմ քեզ. թող յաւիտենական ամօթը միայն դրօշմւի անարժան որդու ճակատին, որ չլսեց հօր խրատը:
Ես գնում եմ մեռնելու, վրէժ առնելու, արտասուքներ սրբելու. թող իմ այդ սրբազան պատգամը քո մանկական հոգու խորքը թափանցէ հէնց այժմեանից: Ես յոյս ունեմ, որ իմ թանկագին զաւակը կը լինի այնպէս, ինչպէս որ եղել են իր հայրը եւ պապը:
Է՜հ սիրելի եւ պատւական ամուսինս, քեզ վրայ նոյնպէս պարտականութիւն եմ դնում՝ քո որդուն կրթել այնպէս, ինչպէս որ ես եմ պատգամել: Չէ՞ որ ես քեզ սիրում եմ, եթէ դու էլ ինձ սիրում ես (ես դրան հաւատում եմ), վրիժառու ասլան-առիւծ դարձրու իմ Յակոբիկին:
Մնա՜ք բարով, թող Աստւած օրհնի ձեզ եւ թող իմ ցանկութիւնները միայն ցանկութիւն չմնան: Համբուրում եմ բոլորիդ:
Իսկ Այծեմնիկիս կը ցանկայի, որ լինէր այնպիսի հերոսուհի, որպիսին էր Անիի պարիսպների վրայից պատերազմող Այծեմնիկը:
Մնա՜ք բարով, համբուրում եմ խորին կարօտով բոլորիդ:
Ձեր Մ. Միսաքեան (Գուրգէն Վանանդեցի)
24 յունւար, 1904
Թաւրիզ
Այդ կտակը նրա արձանն է, ամենամեծ պարծանքը հայրակորոյս ընտանիքի: Ժողովրդական վրէժխնդրութեան պատգամն է այս, որ սպառնում է սերունդից սերունդ անցնել, բայց միշտ բորբոքւած, միշտ կանգուն...
Շաւրօ
Սիրելի ընկերոջ անակնկալ մահւան գուժն է որ կը հասնի մեզի: Թէեւ կարճատեւ եղաւ անոր յեղ. կեանքը մեր շրջանին մէջ, բայց իր հերոսական մահը, իր բնաւորութեան խիզախ յատկութիւնը իր ընկերներու սրտերուն մէջ տաք անկիւն մը գրաւեց: Ղարսի վերջին դէպքերուն պատճառով հեռացած Կովկասէն, նոր գործունէութեան շրջան մը մտած, գաղափարի զինւորը խիզախօրէն նետւեցաւ առաջ, մոռցաւ թէ ընտանիք մը ունէր իրեն, մոռցաւ թէ կինը, երախաները այրի ու որբ պիտի մնային, մոռցաւ բոլորը Հայրենիքի ծով ցաւին հանդէպ, նետւեցաւ առաջ, գնաց ու ալ չվերադարձաւ:
Հազիւ 28 տարեկան կար Շաւրօն, գեղեցիկ երիտասարդ մը, բարձրահասակ առնական դէմքով, որու սեփսեւ աչքերը, բարական ընչացքը, դէմքի խիզախ արտայայտութիւնը իր բնաւորութեան յանդգնութիւնը կը բնորոշէին: Դժւար թէ երբ եւ իցէ երկիւղը, ահը զինքը կասեցուցած ըլլյին իր մտադրութեան մէջ: Վերին աստիճանը յանդուգն եւ իր պարզ բնաւորութեանը զոհ եղող այդ քաջի եղերական մահը անգամ մըն ալ եկաւ ապացուցանել քրդերու խորամանկութեան անվստահելիութիւնը: Գործի համար երկու քրդի հետ ճանապարհորդած ատեն – որոնց վրայ ինք բացարձակ վստահութիւն ունէր, դաւաճան քրդի գնդակը կտրեց կեանքի թելը Շաւրոյին որը որպէս կռւող ուժ մեծ ապագայ կը խօստանար: Յեղափոխութիւնը կորսնցուց յանդուգն գործիչ մը, իր ընկերները անկեղծ բարեկամ մը: Մեռաւ ան իր պարտականութիւնը կատարած ժամանակ, կտակելով մեզի իր վրէժը, հայրենիքի վրէժը:
Սիրելի Շաւրօ, դուն զոհեցիր կեանքդ գործին, գործի ծանրութիւնը քեզ չընկճեց, վտանգը քեզ չսարսափեցուց, բազմաչարչար հայրենիքի հողին վրայ, խառնեցիր երիտասարդ արիւնդ նահատակներու արիւնին...
...Հանգի՜ստ ոսկորդներուդ, թանկագին Շաւրօ