Առաջին Հանդիսաւոր
Նիստը
Փետր. 6-ին (1919) Խորհրդարանի դահճլիճում տեղի ունեցաւ արեւմտահայ երկրորդ համագումարի առաջին հանդիսաւոր նիստը: Ներկայ են կառավարութեան նախագահ Յ. Քաջազնունին, Խորհրդարանի ներկայացուցիչ Ս. Վրացեանը, կաթողիկոսի կողմից Գ. եպ. Չէօրէքչեանը, այլեւ ներկայացուցիչներ զանազան կազմակերպութիւնների: Դահլիճը լի է բազմութեամբ:
Նիստը բաց է անում կազմակերպիչ մարմնի նախագահ Գր. Բուլղարացին, որ ասում է թէ, վայրկեաններ կան, որոնք դարեր արժեն: Բ. Համագումարի առջեւ դրւած են մի շարք կենսական խնդիրներ, որոնց լուծման համար անհրաժեշտ է զոհաբերութիւն եւ անդուլ աշխատանք: Ընկ. Բուլղարացին ցանկութիւն յայտնեց, որ համագումարը զանազան բանաձեւերով չգոհանայ, այլ կենդանի գործ անի: Այդ է պահանջում երկրի վերաշինութիւնը, այդ է թելադրւմ այն անթիւ զոհերի յիշատակը, որոնք ընկան մեր պայքարի ճանապարհին:
Կաթողիկոսի ներկայացուցիչ Գէորգ եպ. կարդում է օրհնութեան կոնդակը, որ լսւում է յոտընկայս: Գէորգ եպ. կոնդակի ընթերցումից յետոյ ողջունում է համագումարի բացումը, որ հիմք է դնելու նոր շինարար աշխատանքի:
Յ. Քաջազնունի.- Կառավարութեան եւ իմ կողմից ողջունում եմ համագումարը, որ վերջինն է լինելու, որովհետեւ հասել է այն օրը, երբ արեւմտահայ եւ արեւելահայ հարցը պիտի վերանայ, միացեալ եւ մեծ Հայաստանի հիմնումով: Մենք մեր իղձերը չենք բաժանել տաճկահայերից: Այն սերւոնդը, որին ես եմ պատկանում, միշտ էլ երազել է մի հայրենիքի գաղափարը: Այդ է ցոյց տալիս պատմութիւնը: Դեռ երէկ էր, որ հողին յանձնեցինք Ռոստոմին եւ Արամին, որոնք տաճկահայ դատի պաշտպանն էին: Նրանց նման շատերն են զոհւել այդ ճանապարհին եւ այժմ, երբ իրականանում է այդ երազը, մերի եւ ձերի խնդիր չի կարող լինել: Ի սրտէ համագումարին յաջողութիւն եմ մաղթում:
Էչմիածնի միաբանութեան եւ Եղբ. Օգնութեան կողմից համագումարի բացումը ողջունում է Կորիւն վրդ.: Կոնդոնի նպաստաբաշխ մարմնի կողմից ողջոյնի խօսք է ասում Ս. Թոփալեանը: Կովկ. Բարեգ. Ընկ. կողմից ողջոնում է Ե. Յարութիւնեանը:
Վ. Տէրոյեան.- Արեւմտահայ երկրորդ համագումարն աւելի ծանր պայմանների մէջ է բացւում, քան առաջինը: Դրա պատճառը քաղաքական հանգամանքներն են, որոնց շնորհիւ արեւմտահայ հասարակական կազմակերպութիւնները վերացան: Մինչդեռ առաջին համագումարը կուլտուրական պահանջներ էր առաջադրում, երկրորդ համագումարը միայն ձեր ժողովրդի եւ երկրի վերաշինութեան խնդրով է զբաղւելու: Անպատում տանջանքների բովից անցնելուց յետոյ հայ ժողովուրդը երևան բերեց աննման կենսունակութիւն: Այժմ մենք պիտի զբաղւենք միացեալ Հայատանի ստեղծումով, առանց որի մեր ապագայ գործունէութիւնն անհնար է:
Վ. Քրմոյեան.- Յիշատակում է այն գործիչներին, որոնք 30 տարւայ ընթացքում հայ խաւար մասսան ոգեւորեցին հեռաւոր երազներով, որոնց իրագործումն այժմ տեսնում ենք: Մեր մտաւորականութիւնը դաստիարակւել է նրանց ոգով եւ կերտել մի մեծ գաղափար, որ միշտ էլ կմնայ մեր ժողովրդի մէջ: Առաջարկում է յոտընկայս յարգել զոհւած մտաւորականների յիշատակը: Ապա շեշտում է մարտիկների այն անհատնում շարանը, որոնք հերոսամարտներում մեր գոյութիւնը պահեցին, մեզ փրկարար ապագայ պարգեւելով: Յոտընկայս յարգւում է մարտիկների յիշատակը, ինչպէս եւ գաղթականութեան, որի ոսկորները առատօրէն սփռւեկ են աշխարհի բոլոր մասերում:
Ալ. Տէր Յակովբեան.- Խնամատարութեան մինիստրութեան կողմից ողջունում է համագումարի բացումը եւ ցանկանում, որ ստեղծւին հասարակական կազմակերպութիւններ, առանց որոնց խնամատարութեան մինիստրութիւնն անկարող է վաերլ գաղթականութեան դժւարին գործը:
Ամերիկեան կոմիտէի կողմից ողջոյնի խօսք է ասում Արսէն Խաչիկեանը:
Համագումարի նախագահ Վ. Տէրոյեան կարդում է շնորհաւորական դրութիւնները, որ ուղարկել են Սահմ. Ռամկ. Երևանի շրջանային կոմիտէն, Երևանի կոոպերատիւների միութիւնը, գեն. Անդրանիկը, «Աշխատանք» եւ «Վանտոսպ» թերթերի խմբագրութիւնները, տիկ. Զալեան-Մանուկեանը եւ այլ մասնաւոր անձինք:
Նիստը փակւում է ժամը 2-ին, որից յետոյ պատգամաւորները նկարւում են: