18 April, 2023

Դրւագներ Հայր Աբրահամի Կեանքէն

1917 թ. Նոյեմբերի 14-ին Հայր Աբրահամի հետ Վանէն կառքով մեկնեցանք Թիֆլիս: Ռուսական բանակը ամիսներ առաջ արդէն լքած էր կովկասեան ճակատը: Վասպուրականում մնացող Հայերը տեղական զինւած ուժեր կազմակերպած էին, Կոստի Համբարձումեանի գլխաւորութեամբ: Հայկական նորակազմ զինւած ուժերը կը գտնւէին Ոստանում, իսկ թուրքերը Աղթամարում: Երբ կառքի մէջ նստած էինք, Հայր Աբրահամը յուսահատ էր՝ որ մեր նւազ ուժերով չկրցանք Վասպուրականը պաշտպանել Թուրքերի դէմ: Կառքի մէջէն միշտ յուզւած Վանի Ծովը կը դիտէր եւ կը բացագանչէր. ափսո՜ս, ափսո՜ս, մէկ ալ բաղդ կ'ունենա՞նք այս ծովը լողանալու...

Վանէն մեկնելիս երկրորդ օրը՝ ծովեզերեայ մի գիւղ հասանք, որի դէմ կը գտնւէր Արճէշ քաղաքը եւ Ռուսների լքած մի շոգենաւ կար, որ մերոնք կ'աշխատցնէին: Հայր Աբրահամ ինձ կարգադրեց, որ ես մնամ մեր իջեւանած գիւղը, իսկ ինքը վաղ առաւօտեան շոգենաւով մեկնի Արճէշ. Ռուսների լքած շատ գոյքեր կան,- որպէսզի հսկողուեթան տակ առնի: Արճէշից քեզ կը հեռախօսեմ ըսաւ. այնտեղ եթէ փոխադրական միջոց ճարեցի ուղղակի կ'երթամ Բերկրի. դուն ալ կառք նստի արի Բերկրի, այնտեղից միասին կը ճամբորդենք:

Երկրորդ օր, առաւօտեան գնացի հեռախօսի կայանը. Հայր Աբրահամ հեռախօսեց որ շոգենաւը մեկնում է. ինքս ալ գալու եմ: Ես գնացի նաւահանգիստ. մէկ ժամից յետոյ՝ երբ շոգենաւը հասաւ, Հայր Աբրահամը մէկ ոտքը շոգենաւի վրայ դրած, եւ միւսը՝ նաւամատոյցին, կ'ուզէր դուրս գալ. շոգենաւը յանկարծ մի փոքր տեղատւութիւն ունեցաւ, Հայր Աբրահամը այլեւս չկրնալով իր հաւասարակշռութիւնը պահել, ծով ընկաւ, ուր նաւամատոյցը առաջ էին տարել. ջուրերը բաւական խոր էին: Մենք, նաւամատոյցում գտնւողենրս իրար անցանք. Պարաններ կախեցինք... Հայր Աբրահամը շա՜տ կենսունակ էր. պարաններին թափափւեց եւ մի կերպ քաշեցինք, դուրս հանեցինք: Ամբողջապէս թրջւած էր. տարանք գիւղապետի տուն, հագուստները փոխեց, նոր հագուստ հագաւ եւ մինչեւ թրջւած հագուստներ չորացնելը՝ մեր ճամբորդութիւնը մէկ օրով յետաձգեցինք:

Երկրորդ օրը առաւօտեան, երբ կառք նստեցինք Բերկրի մեկնելու, ես Հայր Աբրահամին ըսի. «Հա՛յր Աբրահամ, մուրազիդ հասա՛ր»:

Թէ ինչպէ՛ս:

Հա՛յր Աբրահամ, դու միշտ կ'ափսոսայիր՝ թէ մի անգամ ալ բաղդ կ'ունենա՞նք այս ծովը լողանալու. արդէն լողացա՜ր:

Լսի՛ր, ըսաւ Հայր Աբրահամ. ես այսպէս չէի ըսեր...

Ինչո՞ւ Ոչ Հայոց

Մի անգամ, Երեւանի պարէտ դերասան Աշօ Շահխաթունին կը պատմէր (ինքը՝ յայտնի կատակասէր):

1919ին, երբ Հայաստանում պարէնի կարիք կար, Հայր Աբրահամ մի յանձնախումբի հետ Թիֆլիս գնաց՝ Դաշնակիցների հետ բանակցելու. եւ՝ յաջող ընթացք ունեցաւ: Երեւանում կառավարութեան կողմից ինձ կարգադրեցին, որ երկաթուղու կայարանում պատւոյ պահակներով դիմաւորեմ: Ես եւ պատւոյ պահակը, երկաթուղու կայարանը գնացինք: Այդ օրերին՝ երկաթուղու կայարանի մօտ գիւղացի գաղթականներ կը բնակէին. ինձ մօտեցաւ մի ծերուկ եւ հարցրեց.- Պարո՛ն, այսօր ո՞վ գալու է, որ այդպէս պաշտօնապէս կը դիմաւորէք: Ես պատասխանեցի, որ... «Ինկլիզու թագաւորի հօրեղբայրն է»: Քիչ յետոյ, երբ գնացքը հասաւ եւ կանգ առաւ, ու Հայր Աբրահամը վագոնի դուռը բացաւ եւ վար պիտի իջնէր, նոյն ծերուկը մօտեցաւ Հայր Աբրահամին եւ ըսաւ. «Պարո՛ն, մե՛զ ալ գրէք Ինկլիզու նպատակ» (փոխանակ հպատակ ըսելու):

Հայր Աբրահամը իմ կողմ շուռ եկաւ եւ հարցրեց.- Այս ծերուկը ի՞նչ կ'ըսէ:

Ես ըսի. «Կ'ըսէ, որ մե՛զ ալ գրէք ինկլիզու հպատակ»:

Հայր Աբրահամը, զայրացած, բացականչեց. «Եւ ինչո՞ւ ոչ հայոց»...

Վ. Յոխիկեան
«Ալիք», Թեհրան
Գ. Տարի, Թիւ 153 (7528)
Շաբաթ, 27 Յուլիս 1963