Որքա՜ն շատ յուշեր կապուած են այս մարդուն: Ու քանի-քանի՜ դաշնակցականների հայեացքներ աշխարհի տարբեր ծայրերից այսօր ուղղուած են դէպի Ժընեւ, դէպի այն համեստ հողաթումբը, որի տակ Յունուար 16-ին իր յաւիտենական հանգիստը գտաւ Անտոն Գօշը:
Տասնեակ տարիներ առաջ այս մարդուն բերին Ժընեւ: Նախապէս, մինչեւ Ժընեւ գալը, նա իր մկրտութիւնը ստացած էր արդէն Դաշնակցութեան գաղափարական աւազանում:
Դաշնակցութիւնը հանրային դաւանանք չէր նրա համար, այլ մէկ ջերմ, հզօր ու բիւրեղեայ կրօնք, որին նա կապուած էր իր հոգու, մտքի ու սրտի բոլոր թելերով:
Այդպէ՛ս նա մօտեցաւ Դաշնակցութեան, այդպէ՛ս նա ապրեց նրա հետ եւ իբրեւ ճշմարիտ հաւատաւոր՝ Յունուար 16ին փչեց իր շունչը, թանկարժէք յուշերի եւ նուիրական ապրումների մէկ ամբողջ շտեմարական տանելով իրեն հետ: Դաշնակցութեան անունը կապուած է Ժընեւին, Ժընեւի անունը՝ «Դրօշակ»ին, իսկ «Դրօշակ»ինը՝ Տիար Անտոնին: Հայութեան համար սկզբի երեք անունները միայն գոյութիւն ունէին, իսկ դաշնակցականների համար այս երեք անունները – Դաշնակցութիւն, Ժընեւ ու «Դրօշակ» – մէկ ամբողջութիւն էին դառնում՝ միշտ Տիար Անտոնի անունը նրանց կցելով:
Աւելի քան երկու տասնեակ տարիներ առաջ Տիար Անտոնը իբր «Դրօշակ»ի պարզ պահապան բերուեցաւ Ժընեւ:
Ու տարիներ վերջ նա դարձաւ Ժընեւի Դաշնակցութեան իրական պահապանը եւ անուղղակի կերպով մասնակից եղաւ այն ալեծուփ կեանքին՝ որի սկիզբը դրուեցաւ Ժընեւի մէջ: Որքա՜ն շատ յուշեր ունէր այս մարդը:
* * *
1921-ին էր: Ժընեւի մեր նախկին ընկերներից մէկի բնակարանը նստած վիճում էինք բոլշեւիզմի մսաին: Ներկայ էր նաեւ Տիար Անտոնը: Ակնոցները՝ աչքին, կորացած՝ տարիների ու ապրած տառապանքների ծանր բեռան տակ, քաշուած մէկ կողմ՝ նա ուշադիր լսում էր մեզ:
Ներ նախկին ընկերը, անտեղեակ նրա խոր ու մեծ ողբերգութեան, նա հաւատաւորի շեշտո՛վ պաշտպանում էր մեր անկախութեան հերթական գերեզմանափորին՝ մոռանալով,ո ր Հայաստան եկող «փրկիչ»ը միշտ նոյն ռուսն է, առանց, սակայն, իր նախորդի մի շարք առաւելութիւնների:
Լուռ էր Տիար Անտոնը: Ընդդիմախօսելու պարտականութիւնը նա թողել էր ինձ, իսկ ինքը համակ ուշադրութիւն դարձած՝ գամուել աթոռին:
Մեր վէճի մէկ տաք վայրկեանին Տիար Անտոնը յանկարծ սկսեց հեկեկալ. նրա աչքերից հոսում էին յորդ արցունքները՝ անձայն ու անբառ:
–Ի՞նչ է պատահել, Տիար Անտոն, ինչո՞ւ էք լաց լինում,– դիմեցի ես նրան:
–Ինչո՞ւ կուլաք, Տիար Անտոն, ի՞նչ պատահեցաւ,– դարձաւ մեր ընդդիմախօսը Անտոն Գօշին, որ իր հին ու յարգուած բարեկամներից էր:
Տիար Անտոնը պատասխանի փոխարէն՝ շարունակում էր սակայն իր լացը, առատօրէն արցունքներ թափելով թաշկինակի մէջ:
Մեր հարցումները հանգիստ չտուին նրան, հարկադրուած մէկ վայրկեան քաշեց թաշկինակը, դարձաւ դէպի ինձ, առանց իր մոլորուած բարեկամին դիմելու:
–Չըմբռներ, չըմբռնե՛ր, որ բոլշեւիկները եկան եւ խորտակեցին Հայաստանի անկախութիւնը. Չըմբռներ, որ անոնք դէմ են անկախ Հայաստանին...
Ասաց ու նորէն սկսեց մանուկի պէս հեկեկալ:
Նա բնազդով զգում էր այն, ինչ ուրիշները չէին ըմբռնում մինչեւ իսկ բանականութեամբ:
Տիար Անտոնը մեռաւ, իր կեանքի մեծագոյն երազը, Անկախ Հայաստանի կարօտը իրեն հետ գերեզման տանելով:
Ազատութեան ճշմարիտ Արշալոյսին, երբ հայութեան երջանիկ սերունդը ազատ հայրենիքում պիտի տօնի անկախութեան տօնը, թող յիշէ նաեւ այս ուխտաւորին: