Դաշնակցութեան չորրորդ Ընդհանուր Ժողովը վերջացաւ մայիս 4ի շաբաթ օրը, կատարեալ յաջողութեամբ եւ համաձայնութեամբ: Մասնակցում էին պատգամաւորներ Ռուսիայից, Կովկասից, Թիւրքիայից, Պարսկաստանից, Պալքանից եւ Ամերիկայից: Հաստատւած է «Կովկասեան նախագիծը»: Անջատման առաջարկը յետ է մղւած: Դաշնակցութիւնը շարունակելու է իր գործունէութիւնը Թիւրքիայում յանուն ժողովրդի ազատագրութեան եւ Կովկասում, ղեկավարւելով սօցիալիստական աշխատաւորական սկզբունքով եւ յեղափոխական տակտիկով:
Շեշտւած են համերաշխութիւն օտարազգի յեղափոխականների հետ եւ ֆէտէրացիա՝ ազգային հարցի վերաբերմամբ:
Մշակւած է ծրագիր եւ կանոնագրութիւն:
Հետեւեալ Ընդհ. Ժողովը նշանակւած է 1908-ին:
Քաղւածքներ՝ Հ.Յ.Դ. Չորրորդ Ընդհանուր Ժողովի Որոշումներէն
Պատճառաբանութիւնենրն ու նկատումները մեծ մասով մէկ կողմ թողելով, կը ներկայացնենք միայն որոշումնրեէն մաս մը:
ԱՆՋԱՏՄԱՆ ԽՆԴԻՐԸ.- (Պատճառաբանութեամբ)
Ընդհ. Ժողովը լսելով Դաշնակցութիւնը երկու հատւածների – կովկասեան եւ թուրքահայկական – բաժանելու մասին եղած զեկուցումները, ինչպէս նաեւ այդ առիթով ծագած վիճաբանութիւնները եւ նկատի ունենալով,
1) որ Հայ աշխատաւոր ժողովրդի այդ երկու հատւածների քաղաքական-տնտեսական կռիւը հիմնւած է միեւնոյն Ծրագրի վրայ, վաւերացւած 1892ին եւ լրացւած Գ. Ընդհ. Ժողովի որոշումներով եւ 1905ի «Նախագծով»:
2) որ Թրքահայկական եւ կովկասեան գործունէութիւնները, ինչպէս այդ շեշտւեց Ժողովի ընթացքում, ոչ միայն չեն վնասում այլ եւ նպաստում են երկու երկիրների աշխատաւոր ժողովրդի շահերի յաղթանակին,
3) որ թրքահայ շարժումը – որին կազմակերպութիւնը ծառայում է 17 տարիներից ի վեր, այժմ մանաւանդ, երբ թրքական րէժիմից դժգոհ տարրերը սկսել են շարժւել – պահանջում է համերաշխ գործունէութեան համար մեր յեղափոխական ուժերի կրկնակի լարումն եւ շաղկապումը,
Որոշեց.
1) Յետ մղել անջատման առաջարկը, բիրեւ մի տեսակէտ, որ չէ հիմնւած մեր աշխարհահայեացքի եւ գործունէութեան վրայ եւ չէ բղխում կազմակերպութեան շրջանների որոշումներից (21 մարմիններից, 20ը հակառակ անջատման, միայն մէկն է կողմնակից):
2) Երկու գործունէութիւնն էլ վարել Հ. Յ. Դ. դրօշակի եւ ղեկավարութեան ներքոյ:
3) Հաւատարիմ մնալով կուսակցութեան Ծրագրին, վայրերի գործունէութիւնը առաջ տանել տակտիքի ուրոյն եղանակով, յարմարեցրած տեղական հանգամանքներին եւ պայմաններին:
ԻՆՔՆԱՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ԳՈՐԾԸ.– (Թուրքիոյ հայաբնակ վայրերուն մէջ).– Ժողովը լսելով ինքնապաշտպանութեան գործի կազմակերպման վերաբերեալ զեկուցումը եւ նկատի առնելով ինքնապաշտպանութեան մասնախմբի եզրակացութիւնները, որոշեց.
Լուրջ հիմքերի վրայ դնել ինքնապաշտպանութեան գործի կազմակերպումը, առաջնորդ ունենալով հետեւեալ չորս կէտերը:
1) Ինքնապաշտպանութեան խմբերը կը զինւին տեղացիների նիւթական միջոցներով.
Ծանօթ.– Դաշնակցութիւնը կընդունի պանդուխտ համագիւղացիներէ զինման հիմնագումարի համրա նւէրներ, որոնք կը գործադրւին երկրի պատկան մարմնի ձեռքով, ոչ բացառապէս նւիրատուներու գիւղին, այլ շրջանի գիւղախմբի համար:
2) Եթէ նոր կազմակերպւած մարմինները վստահութիւնը ներշնչեն իրենց գործունէութեամբ եւ կազմի հաստատուն հանգամանքով, Դաշնակցութիւնը կրնայ, եթէ պէտք տեսնէ, փոխ տալ շրջաբերութեան գումար մը, զէնքի շուկայ ստեղծելու համար:
Ծանօթ.– Դաշնակցութեան նախահաշւի մէջ կորոշւի այդ նպատակին յատկացւելիք առաւելագոյն գումարի քանակը:
3) Ինքնապաշտպանութեան խմբերու ձեռք բերած զէնքերը կը համարւին համայնական սեփականութիւն. կը գտնւին Դաշնակցութեան կօնտրօլի տակ եւ կը գործածւին միմիայն անոր հրահանգներով:
4) Զինման գործը պէտք է կատարւի աստիճանաբար, ինքնապաշտպանութեան խումբերու կազմութեան եւ անոնց զինւորական կրթութեան զարգացման զուգընթաց:
ՏԷՌՕՐ.– Ընդունւած է կազմակերպել քաղաքական սիստէմաթիք տէռօր:
ՀԱՄԵՐԱՇԽ ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԻՒՆ.– Մասնաւորապէս շեշտւած է հաշերաշխութիւն Թուրքիոյ այլատարր ցեղերու հետ: Ընդունուած է գործակցութիւն վրացիներու եւ սօցիալիստ յեղափոխականներու հետ:
ՄԻՋԿՈՒՍԱԿՑԱՅԻՆ ԱՏԵԱՆ.– Բարձր պահելու համար յեղափոխութեան հմայքը, որոշւած է կուսակցական հողի վրայ երեւան եկած խնդիրները լուծել միջկուսակցային ատեանի միջոցով:
ՀՆՉԱԿԵԱՆ ԿԵԴՐՈՆԻ ԴԻՄՈՒՄԸ.– «Լսելով Հնչակեան Պարզի կեդրոնի վարչութեան պաշտօնական դիմումը, ուղղւած Ընդհանուր Ժողովին՝ Հայ Յեղ. կուսակցութիւնների կօնգրէսի, միջկուսակցական ատեանի եւ համերաշխութեան մասին, ինչպէս եւ այդ առիթով ժողովականների յայտնած կարծիքները Հնչակեան այլ եւ այլ հատւածների բռնած ընթացքի եւ զանազան վայրերում ունեցած գործունէութեան վերաբերմամբ, Ընդ. Ժողովը,
1) Նկատելով որ Դաշնակցութեան եւ Հնչակեան հատւածների մէջ համերաշխ գործակցութիւնը կարող է տեղի ունենալ միայն այն դէպքում, երբ Հնչակեան տեղական մարմիններն իրենց առօրեայ ընթացքով եւ յեղափոխական գործունէութեան վստահութիւն կը ներշնչեն Դաշնակցական տեղական մարմիններին,
2) Նկատելով որ կուսակցական հողի վրայ տեղի ունեցած ընդհարումները իրենց ցաւալի հետեւանքներով վնասում են համերաշխութեան գործին եւ պահանջում են խաղաղեցնող միջոցների կիրառութիւն,
3) Ընդունելով որ Յեղ. կուսակցութիւնների կօնգրէի հարցը լուրջ նշանակութիւն եւ գործնական արժէք կարող է ունենալ այն դէպքում միայն, երբ երկրում, բացի Դաշնակցական մարմիններից, գոյութիւն կունենան նաեւ Հնչակեան եւ այլ յեղափոխական մարմիններ,
Որոշեց.
ա) Հայ Յեղափոխական կուսակցութիւնների կօնգրէի գումարումը ներկայումս համարել վաղաժամ:
բ) Միջկուսակցական ատեանի առաջարկը ընդունել (համաձայն ներկայ ժողովի նախորդ որոշման):
Դրա հետ միասին ժողովը յոյս է յայտնում որ առաջին կէտում յիշւած պայմանների առաջ գալը՝ ապագայում հնարաւոր կը դարձնեն Դաշնակցութեան համերաշխ գործակցութիւնը հայ յեղափոխական այլ մարմինների հետ:
Ընդհանուր Ժողովը պարտք է համարում դարձեալ մի անգամ կրկնել, որ այլեւայլ յեղափոխական կազմակերպութիւններին պատկանող՝ գործին նւիրւած եւ վստահելի անհատների եւ խմբերի հետ համերաշխօրէն կռիւ մղելը ընդհանուր թշնամու դէմ (մանաւանդ Երկրի մէջ) եղել է եւ այժմ էլ պէտք է լինի Դաշնակցութեան բաղձանքը եւ ձգտումը:
Նոյն այդ համերաշխութեան գործը պատրաստելու համար, Ընդհանուր Ժողովը յանձնարարում է բոլոր իր մարմիններին՝ ամէն կերպ խոյս տալ կուսակցական ընդհարումներից եւ ծագող վէճերն ու թիւրիմացութիւնները լուծել յիշատակւած միջկուսակցական ատեանի միջոցով»:
ՓՐՕՓԱԿԱՆՏ.– Եւրոպայի, Ռուսաստանի, Կովկսաի եւ երկրի մէջ, պիտի շարունակւի աւելի մեծ չափերով:
Կովկասի մէջ պիտի հրատարակւի օրաթերթ մը, իբր օրկան Հ. Յ. Դ. Կովկսաեան շրջանի եւ ամսագիր մը, հասարակական, գիտական եւ գրական:
ԲՌՆԻ ՀԱՆԳԱՆԱԿՈՒԹԻՒՆ.– Նկատելով բռնի հանգանակութեան առաջ բերած լքումը հասարակութեան մէջ եւ անոր ունեցած հակայեղափոխական հետեւանքները, որոշւած է իսպառ արգիլել բռնի հանգանակութիւնը, ամէնախիստ պատասխանատւութեան ենթարկելով բոլոր անդամներն ու մարմինները, որոնք կը մեղանջեն այս որոշումին դէմ:
ԵՐԿՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆԵՐԸ.– Երկիրը աւելի լաւ եւ մանրամասնօրէն ճանչնալու համար, կազմել անոր տնտեսական, քաղաքական եւ ազգագրական վիճակագրութիւնը:
ԳԱՂՈՒԹՆԵՐ.– Ուժ տալ արտասահմանի հայ գաղութներու կազմակերպութեան:
ԴԺԳՈՀՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԵՒ ԲՈՂՈՔՆԵՐ.– Վարդօի խնդիրը մանրամասն քննութեան ենթարկւելով, ժողովը որոշած է.
1) Արեւմտեան Բիւրօյի միջոցով պահանջել, որ Վարդօն, իւրացուցած 12,112 ֆրանք գումարը վճարէ՝ յայտարարւելէն 15 օրւայ ընթացքի մէջ.
2) «Դրօշակ»ի մէջ յայտարարել Վարդօի վերջնական արտաքսումը Դաշնակցութենէն՝ իբրեւ զեղծարար, յեղափոխութիւնը արտաւորող եւ անբարոյական անձնաւորութիւն:
Ժողովը քննելով նաեւ «Միհրանական խմբի» Կովկասի մէջ բռնած հակայեղափոխական ընթցաքը – գործածելով կեղծ կնիք, իւրացնելով կազմակերպութեան վերաբերող քանի մը զէնքեր եւ շահագործելով տաճկահայ դատը – որոշած է համարել անոնց ատ ընթացքը ծանր յանցանք, արտաքսել Դաշնակցութենէն եւ յանձնարարել Դաշնակցութեան իրաւասու մարմիններուն որ ապագային, այդպիսի պարագաներու տակ, վարւի «Կանոնագրի» տրամադրութեան համաձայն եւ նոյնօրինակ խնդիրներ, չբերեն Ընդհ. Ժողովին:
