Վանայ մէջ վերջերս մեռեր է բնիկ բաղէշցի Յարութիւն Միրաքեան հայ զինուորը որ Հայոց Ձորի եւ Թիմուր գաւառակներուն մէջ, մեծ քաջութեամբ կռուած էր երկար ատեն հարստահարող քիւրտերու եւ զաւակներու դէմ: Յուզիչ դամբանականներ խօսեր են Դաշն. ընկեր Վռամեան եւ Արամ, նաև թուրք զինուորական մը:
«Ասպրէզ», Ֆրէզնօ
Ա. Տարի, Թիւ
29
Յարութիւն Միրագեան (այսպէս գրուած է Յարութիւնի մականունը)
Յունւար 3ին հողին յանձնեցինք մեր ընկերներէն Յարութիւնը:
Արհաւիրքներու այն սեւ օրերուն մէջ, երբ մեր սիրելի ընկերները կապրէին լեռներու ծայրերն ու մութ տուներու մէջ ու կը մեռնէին դաշտերու եւ անտառներու մէջ անձայն ու անշշուկ, երբ ոչ ոք անոնց դագաղի ետեւէն կերթար կաթիլ մը արցունք թափելու, բառ մը աղօթք մրմնջալու անոնց գերեզմաններուն վրայ, այսօր առաջին անգամն ըլլալով, Վասպուրականի Հայ ժողովուրդը ամբողջութեամբ եկաւ սրբագրելու այդ սեւ անցեալը, եւ ի յարգանս անյիշատակ մեռնողներուն, այս անգամով իր յարգանքն ու պարտականութիւնը մատուցանելու իր քաջարի որդիներուն:
...(թաղման մի քանի մանրամասնութիւններէն զերծ կը մնանք, վարը, առանձին յօդուածով ներկայացուցած ըլլալով): Պատարագէն ու Զաւէն վարդապետի խօսելէն յետոյ՝ յաջորդաբար խօսեցաւ յատկապէս ընկեր Վռամեան, որ ի վեր հանելով Յարութիւնի եւ նմաններու բարեմասնութիւնները՝ ժողովրդի եւ անոր ծոցէն ծնած վատերու երեսին տուաւ անոնց տխուր անցեալը եւ ներկայ անտարբերութիւնը՝ հանդէպ հասարակական գործերն ու գործիչները:... 15է աւելի պսակներ դրուած էին սեւ դրօշակազարդ դագաղին վրայ – Վասպուրականի Հ. Յ. Դ. Կ. Կօմիտէի փշապսակը, Ամերիկայի Կ. Կօմիտէի ծակեպսակը, Նորաշինու Թաղականութեան, ինչպէս նաեւ գաւառներէն ու գիւղերէն եկած պսակները:
Հանգուցեալի փափաքին համեմատ անոր մարմինը ամփոփուեցաւ Տէրոյեանի կողքին: ...
Յարութիւն Միրաքեան Բաղէշի յետ ընկած գիւղերէն է. 90ական թուականներու սկիզբին պանդխտութեան դիմած եւ 12 տարի շարունակ պանդուխտ մնացած. ըղած է Պոլիս, Պուլկարիա, Ռումանիա, ապա հաստատուած Ամերիկա: Անիկա իւր վառ ու շարժուն կեանքով եղած է կեդրոն իր շրջանի պանդուխտ հայերուն, որոնք միշտ կապուած են եղած անոր անձին: Հայրենիքի կարօտն ու ցաւը վերջապէս կը ստիպեն դուրս գալ Ամերիկայէն եւ դիմել Հայաստան: Կովկաս կը հասնի այն ատեն՝ երբ Սասունը իւր կորիւնով կը մռնչէր բռնաւորի դէմ... բայց դժբաղդաբար Յարութիւն չի յաջողեցաւ հասնիլ Սասունին, եւ սահմանգլխէն կատարուելիք ռմբափորձի ատենը գործի անյաջողութեան պատճառով՝ թողուց անցաւ Կովկաս, Պարսկաստան, իսկ 1904ի Նոյեմբերին՝ Վան, ուր մնաց մինչեւ 1908ի գարնան: Անիկա չորս տարի շարունակ ապրեցաւ գիւղերու մէջ -Արճակ, Թիմուր, Հայոց Ձոր գաւառները պահած են անկէ բազմաթիւ միջադէպեր, որոնք կը յիշեցնեն անոր սիրելի յիշատակը: Անցեալ գարնան սիտպուելով Պարսկաստան երթալ, կը հիւանդանայ, ուր Պարսկաստանի «հմուտ» բժիշկները սնդիկ կը խմցնեն՝ իբրեւ դեղ. Յարութիւն կը թունաւորուի, մազերը, մօրուքը կը թափին, բայց շնորհիւ իր ամուր կազմին՝ կը դիմադրէ եւ կը վերադառնայ Վան. դժբաղդաբար աշնան Ս. Գրիգորի տօնին, ուրախութեան միջոցին ստիպուած ըլլալով ամբողջ գիշերը անձրեւի տակ մնալ՝ հիւանդութիւնը կը վերանորոգուի եւ անկողին կինայ: Ամբողջ երեք ամիս տառապեցաւ. տեղւոյս բժիշկները չը կարողացան դարման մը ընել, եւ Յունւար 1ի առաւօտուն իր աչքերը փակեց մեր ընկերը յաւիտենապէս:
Յարգա՜նք իր յիշատակին:
 |
| Ոտքի ձախէն՝ Արմուշ (Ասորի), Դաւիթ, Ազատ, Մօսո (Խլաթցի), Ղուկաս (Վանեցի), Նշան Աճէմեան (Շուշանցի), Ռուբէն (Կարնեցի), Գարեգին Միրզոյեան (Վանեցի) Նստած ձախէն՝ Խաչիկ (Վանեցի), Փանոս Ժամհարեան, Յարութիւն Միրաքեան (Մշեցի), Արամ Մանուկեան (Շուշեցի), Մալխաս (Տրապիզոնցի), Աւետիս (Իսֆահանցի), Ջոջ Աղա (Վանեցի), Գրիգոր Շարամբէկեան (Վանեցի) Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Դեռ նոր տարին ոտք չը կոխած՝ հիւանդութեան անկողնում, երկար տառապելուց յետոյ, մեռաւ Յարութիւնը, Վասպուրականի գիւղացիութեան պաշտելին:
Սրան էլ անարգ Դաւիթի զոհերից պիտի համարել:
Յուղարկաւորութեան հանդէսը յատուկ թռուցիկներով յայտարարուած էր ամսիս 3-ին կատարել: «Ազատութեան Լոյս» գրադարանն այդ օրը փակ էր:
Եկել էին պատգամաւորնեըր շրջակայ գիւղերից, որոնց հասել էր մահւան գոյժը: Իթթիհատ վ Թէրաքքի կուսակցութեան Վանի կօմիտէի անդամները ուրիշ օտարիների եւ հայոց առաջնորդի հետ շրջապատել էին պսակազարդ սեւ դագաղը, ընկեները նրանց ետեւ շղթայ էին կազմել արգելելու անհանգիստ բազմութեան խուժումը:
Նորաշէնի մէջ պատարագից յետոյ պիտի սկսւէր հանդէսը առաւօտեայ ժամը 4-ին: Խօսողները եւ ճառերը արդէն ցուցակագրւած էին:
Առաջին անգամ սեղանից խօսեց առաջնորդ հայր սուրբը, սովորական դամբանակնների ձեւով: Ապա պ. Վռամեանի՝ լաւ ծանօթ Յարութիւնին, բացատրեց թէ ինչպէս նրա բնաւորութիւնը եւ արտաքինը կասկածելի էր, երբ Ամերիկայից Հայաստան էին ուղարկում նրան գործելու: Նա մոռացած ծնողական պարտականութիւնները, իրեն ծնող հայրենիքին ծառայելու բարձր գաղափարով տոգորւած անսպասելի եռանդով աշխատեց, նւիրաբերելով հայրենիքին իր երիտասարդ կեանքը, որ շատ օգտակար կարող էր լինել նաեւ գործի ներկայ շրջանում: Նա առաջին զոհն եղաւ ազատութիւնից յետոյ, դժբախտաբար ոչ ազատամարտում, այլ մահւան անկողնում: Եւ աւելացրեց, որ հանգուցեալի գաղափարակիցները դեռ շատ զոհեր կը տան համերաշխութեան, եղբայրութեան, հաւասարութեան համար, միայն թէ հայ ժողովուրդը գնահատէ նրանց գործը եւ գիտակցութեան գայ:
Աբրահամ Բրուտեանը վանեցիների մի խմբի կողմից խօսեց, յայտնելով իր անհուն ցաւը ներկայ կորստի առթիւ:
Կարդացւեցին դարձեալ մի քանի ճառեր, որոնց բովանդակութիւնը շատ նման էր նախկին ճառերին:
Թայար բէկը կարճ կերպով յայտնեց թիւրք Իթթիհատ կուսակցութեան ցաւակցութիւնը հայերուն, ապա թիւրքերէն դամբանական կարդաց Կեդրոնականի յայտնի ուսուցիչներից թրքագէտ Ղևոնդ Սրուանձտեանը:
Թաղման թափօրը սկսեց եկեղեցուց դուրս ելնել: Առաջից գնում էին եկեղեցական խումբը, ապա պատգամաւորները, նրանց յետեւից տանում էին հանգուցեալի դագաղը: 200-ից աւելի մարդիկ ձեռք ձեռքի տւած շթայնանման շրջապատել էին թափօրը, արգելելու ամբոխի գրոհները եւ կարգապահութիւնը պահպանելու համար:
Թափօրը մեծ երկար շրջան գործեց անցնելով «Ազատութեան լոյս» գրադարանի առջեւից, Խաչփողոցից մինչեւ Արարուց գերեզմանատունը: Ժողովուրդը, հակառակ ամպոտ եւ գործի օր լինելուն, անհաշւելի էր: Մասնաւորապէս Արարքը սպասողների բազմութեամբ լիքն էր:
Վերջապէս կանգ առաւ դագաղը, ազատագրութեան պատկառելի նահատակների կողքին հանգչելու, Տէրոյեան Վազգէնի աճիւնացած արիւնոտ կրծքի վրայ:
Արցունքով եւ հառաչանքով ծածկեցին գերեզմանը մօտիկ մարդիկ, որից յետոյ պ. Արամը խօսեց շատ ազդու, յուզւած եւ գեղեցիկ. «Միշտ ժողովրդի մէջ եւ ժողովրդի համար, այպէս էր Յարութիւնը, տարրական կրթութիւն ստացած եւ արտասահմանում երկար ժամանակ բանւոր եղած, նա ինքնաշխատութեամբ ձեռք բերեց ժողովրդին ծառայելու պաշարը: Համեստ էր եւ իր համեստութիւնը համակրելի դառնալու ամենամեծ գրաւականը եղաւ: Շատ շուտ ճանչցաւ գիւղացիութիւնը իր ճշմարիտ բարեկամին եւ սիրեց, այնքան ջերմ սիրեց, որ մենք բլորս էլ չէինք տեսել այդպիսի բուռն համակրանք: Ապրելով գիւղացու կեանքով, բոլորից աւելի շատ նա աշխատեց եւ շատ արդիւնք տւեց առանց երբէք հպարտանալու: Ուստի թող բոլոր հաւատարիմ ընկերները գան խոնարհւին այդ դագաղի առջեւ, առանց լաց լինելու, որովհետեւ Յարութիւնը իր կեանքում երբէք չի լացել»:
Շատ ուշ վերջացաւ անգնահատելի մարդու աճիւնը հողին յանձնելու տխուր հանդէսը...