ԽԱՌԱԿՈՆԻՍՑԻ ՇԻՐԻՆ. Շիրին Եղիազարեան
Հոկտեմբեր 2.ին Ալէքսանդրապօլի մէջ մեռել է խառակոնիսցի Շիրինը, որը թաղումը կատարւել է 5-ին:
Շիրինը մեր մարտական ոյժերից է, որ միաժամանակ վարել է Վասպուրականի շրջանում կազմակերպչական-կրթական գործը, նրա կեանքի և գործունէութեան մասին կտանք յաջորդ համարում:
ԽԱՌԱԿՈՆՍԱՅ ՇԻՐԻՆ (1876-1920)
Մեծ ափսոսանքով լսեցինք մեր Շիրինը մահը հոկտ. 2ին Ալէքսանդրապօլի մէջ:
Շիրինը մեր գաւառական գործիչներու մէջ բացառիկ դիրք կգրաւէր իր կազմակերպչական ընդունակութիւններով և եռանդուն գործունէութեամբ:
Անիկա ծնած է 1876 թւի ապրիլին Վասպուրականի Արճակ գաւառամասի Խառակոնիս գիւղին մէջ. նախնական քառամեայ կրթութիւնը կստանայ նոյն գիւղի դպրոցին մէջ, 1893 թւէն սկսեալ ինքնազարգացման կը նւիրւի կարդալով յեղափոխական գրքեր և լրագիրներ:
1895 թւին, երբ արմենական Մովսէս ՏԷր Յովհաննիսեանը գիւղական կազմակերպութիւններու կելլէ, Շիրինը մեծ օժանդակներէն կհանդիսանայ անոր, Յովհաննէս Պալեանի և Մկրտիչ Աւետիսեանի, որոնք յետագային մեծ դեր կունենան 96ի դիմադրական կռիւներուն:
Շիրինը այնուհետև կգործակցէ հնչակեաններուն, որմէ ետք նոյն թւի աշնան կծանօթանայ դաշնակցական գործիչներուն – Ախպէրին (մոկացի) և Տալօին, որք արմենականներու հետ միասին Պարսկաստանի ճամբով երկիր կմտնէին 60 հոգով: Այդ այն ժամանակն էր, երբ Նիկօլ-Դումանը Սարայի դաշտը կռւի կբռնւէր, որմէ ետք Վազգէնը – Տիգրան Տէրօեանը Արճակ կուգար Դումանի, Վարդանի, Ուզուն-Օհաննէսի, Գրիգոր Բոզիկեանի, Օտեան Սեդրակի և այլոց հետ սառած վիճակով. խումբը կմատնւի. գիւղը կշրջապատւի թուրք ժանդամներով, սակայն Շիրին իր համագիւղացիներու և արճակցիներու հետ կը յաջողի վտանգը հեռացնել գիւղէն: Իր ճարպիկութեամբ ան կյաջողէ 1898 թւին գիւղի գրագիր դառնալ ու եօթ տարի պաշտօնավարել, այդպիսով աւելի նպաստելով յեղափոխական գործին:
1905 թւին որոշակի կմտնէ Դաշնակցութեան շարքերուն մէջ, այդ առթիւ կհանդիպի Այգեստան, ուր Վահան Փափազեանէն (այդ ժամանակ Բժիշկ և Կոմս ծածկանւան տակ կը գործէր) կստանայ հարկ եղած հրահանգներ:
Շիրինը դաշնակցական շարքերը մտնելէն ետք փոխադրական գործին որոշ օժանդակութիւն կհասցունէ իր տրամադրութեան տակ ունենալով Շաւըցի երկու քրդեր և գիւղացիներ, Թադէոս Առաքեալի վանքի ճամբով եկած ապրանքներն ու գործիչները անպատճառ Շիրինին պիտի հանդիպէին, որոնց նա պարտաւոր էր Այգեստան կամ Ս. Գրիգորի վանքը հասցնել:
1907 թւի դեկտ. ամսին կմատնւի ու կհետապնդւի շրջանի քիւրդ ցեղապետներու և կառավարկան պաշտօնեաների կողմէ, 1908-ի յունւարէն կդառնայ փախստական և կշրջէ զանազան գիւղեր գաղտնի վիճակի մէջ և բաւական թափառական գործելէ ետք, կանցնի Թադէոս Առաքեալի վանքը սակայն բռնւելով Վան կբերւի ու կբանտարկւի, քիչ ժամանակ ետք կազատւի:
Սահմանադրութեան նախօրեակին կանցնի Կովկաս կհանդիպի Թիֆլիս՝ գրաւոր և բերնաացի կզեկուցէ Ռոստոմին, Բժ. Դաւթեանին, Վռամեանին, որոնք «Վտակ» խմբագրատունն էին, այնուհետև կանցնէ Բագու, ուր Լևոն Թադէոսեանի հովանաւորութեան տակ կաշխատէ:
1908 թւի օգոստոսի Վասպ. Կ. Կօմիտէի կողմէ կկանչւի Վան ու այնուհետև մենք Շիրինին կտեսնենք խիստ կարևոր ու պատասխանատու յանձնարարութիւններու և ձեռնարկներու մէջ:
Իր բնական ընդունակութիւններով ու ճարպիկութեամբ անիկա կյաջողէ շատ կարճ միջոցի մէջ մեծ դիրք և հեղինակութիւն ձեռք բերել իր շրջանի հասարակութեան և պետական շրջանակներու մէջ, վայելելով գիւղապետութեան, շրջանապետութեան, կօմիտէութեան և այլն պատասխանատու պաշտօններ. ինքն էր, որ բաւական երկար ժամանակ դիմադրողներէն ու պայքարողներէն մէկը եղաւ Մանդանի յայտնի Սայիդ բէկի դէմ: Այնուհետև Շիրինը իր եռանդուն մասնակցութիւնը կբերէ 1914 թւի զօրաշարժի ընթացքին ինքնապաշտպան խումբերու կազմակերպութեան և 1915 թւի ապրիլեան կռիւներու դիմադրութեան, ի վերջոյ Վանի բերդապահութիւնը ստանձնելով երբ Վանը կգրաււի և կմաքրւի թշնամիներէն մեր ուժերով:
Մարտական գործունէութեան զուգընթաց՝ Շիրինը իր ամբողջ ուժն ու կորովը գործադրած է նաև կրթական կուլտուրական ձեռնարկներու. եղած է Վանի առաջնորդի կողմէ լիազորւած վարիչ նման ձեռնարկներու, գիւղերուն մէջ բանալով դպրոցներ և գրադարաններ:
Կովկաս գալէն յետոյ, նախապէս փախստական գործերով կպարապէ ու ժամանակ մըն ալ կառավարութեան կողմէ եզդիներու վարիչ կկարգւի, վերջերս ալ նմանօրինակ գործերվ Ալէքսանդրապօլ կգտնւէր, ուր և գտած է իր մահը սրտի հիւանդութենէն:
Այժմ, երբ չկայ Շիրինը, ինձի կուգայ, որ վաղն մենք երբ երկիրն անցնենք ու դէպի Արճակ ու անկէ դէպի Մահմադկէ-Գեալին շրջւելու պէտքը զգանք, գործելու, համագործակցութիւն ստեղծելու մեր հարևան քիւրդ և եզիդի ժողովուրդներուն հետ, այդ ժամանակ անպայման պիտի յիշենք մեր Շիրինին, որ մէկ հատիկ էր այդ կարգի աշխատանքներուն համար:
Հանգիստ եղիր, Շիրին, գիտեմ խիստ պիտի վրդովւի քո հոգին, որ չկրցաւ յագուրդ ստանալ հայրենի զեփիւռէն, սակայն քո հայրենի ժողովուրդը իր բոյնին վրա հաստատւելու ժամանակ չի մոռնար այն տաժանքն ու չարչարանքը, զոր թափեցիր այդ ժողովրդին համար, դէպի հանգրւանը հասցունելու:
Քո տարագիր ու թափառական ընկերը, մանաւանդ, չի մոռնար քեզի, վասն զի անիկա աւելի գիտէ, թէ դուն ի՛նչպէս կրնայիր աշխատել գիւղին համար, գաւառին համար: