Շաւարշ Միսաքեան

Ծնած է 1884 Օգոստոսին, Աստուածածնայ տօնին, Սեբաստիոյ Զիմառա գիւղը:

Վեց տարեկանին ընտանեօք փոխադրուած է Պոլիս:

Նախնական կրթութիւնը ստացած է Գում Գափուի Մայր վարժարանը, որուն շրջանը աւարտելէ ետք տարի մը յաճախած է Ղալաթիոյ Կեդրոնական վարժարանը:

1896ի դէպքերուն պատճառով, այս վերջինը փակուած ըլլալով ծնողքը զինք կը ղրկեն Մարզուանի քոլեճը իբրեւ գիշերօթիկ: Բայց հազիւ քանի մը ամիս կը մնայ եւ կը փախչի, չհանդուրժելով մթնոլորտին. «Այնտեղ կը չորցնեն մարդուն հոգին», կը գանգատի իր ծնողքին՝ արդարացնելու համար իր փախուստը:

Պոլիս վերադառնալով կը յաճախէ Կէտիկ Փաշայի Կարկուրեան վարժարանը:

Շատ կանուխէն՝ 16 տարեկանին ընդգրկած է լրագրական ասպարէզը, 1900ին կատարած է իր առաջին փորձերը իբր խմբագիր Սուրհանդակի, որուն աշխատակցած է տարիներով, մինչեւ արտօնատիրոջ՝ Տիգրան Ճիվէլէկեանի մահը:

1908ին, Օսմանեան Սահմանադրութեան հռչակումէն վերջ, հրատարակեց Ազդակ գրական շաբաթաթերթը՝ Զապէլ Եսայեանի, Գեղամ Բարսեղեանի, եւ Վահրամ Թաթուլի հետ միասին: Միաժամանակ կ'աշխատակցէր «Ազատամարտ»ին:

Նոյն օրերուն Լեւոն Ղարիպեանի հետ բացաւ «Արծիւ» գրատունը՝ Պոլիս, Ֆինճանճըլար Եօգուշու, տարածելով յեղափոխական գրականութիւն, մանաւանդ կովկասահայ հրատարակութիւններ (Ահարոնեան, Րաֆֆի, Գամառ Քաթիպա, եւն.), որոնք արգիլուած էին Ապտիւլ Համիտի օրով:

1911ին մեկնեցաւ Կարին, ուր մնաց մէկ տարի, վարելով «Յառաջ»ի խմբագրութիւնը, Եղիշէ Թոփչեանի սպանութենէն վերջ: Այդ շրջանին այցելած է Մուշ եւ Սասուն՝ Ռոստոմի գլխաւորութեամբ խումբի մը հետ:

Պոլիս վերադարձին, մտաւ Ազատամարտի խմբագրութեան մէջ որպէս քարտուղար, վարելով Ազատամարտ գրական շաբաթաթերթը:

1915 Ապրիլ 11/24-ին Հ. Յ. Դաշնակցութեան Կեդրոնական Կոմիտէի այդ մեծ պաշտօնաթերթը խափանուեցաւ ոճրագործ իթթիհատական կառավարութեան կողմէ եւ աւելի քան 200 մտաւորականներ մէկ գիշերուան մէջ ձերբակալուելով սպանդանոց ղրկուեցան:

Շաւարշ յաջողեցաւ խուսափիլ ձերբակալութենէ եւ շուրջ տարի մը պահուեցաւ Բերա: Այդ շրջանին կարեւոր վաւերաթուղթեր կը հաւաքէր Մեծ Եղեռնին մասին, զորս կը հասցնէր արտասահման՝ գաղտնի միջոցներով:

Թուրք կառավարութիւնը չկրնալով Շաւարշի հետքը գտնել, կը ձերբակալէ իր հայրը՝ Ալեքսան Միսաքեանը, որ մերժած էր յայտնել տղուն թաքստոցը, ու զայն կ'աքսորէ Գոնիա՝ 1915ի ամառը: Ատեն մը իր աքսորավայրը մնալէ վերջ, հայրը կը յաջողի գաղտնաբար Պոլիս դառնալ:

1916ին Շաւարշը կը փորձէ հեռանալ Պոլսէն եւ անցնիլ Պուլկարիա: Զինքը ազատելու կոչուած Պուլկար Վլատիմիր Տիմիթրիէֆը պարզապէս թրքական լրտես մըն է եղեր որ կը մատնէ զինքը՝ շոգենաւ նստելու ատեն: (Պուլկար Վլատիմիր Տիմիթրիեւ իր այս եւ նման յանձաւոր արարքներուն համար, իր արժանի պատիժը ստացաւ ՀՅԴ «Նեմեսիս» շարժման շրջանակներուն մէջ եւ ահաբեկուեցաւ Արշակ Մուշեղեանի (Եզտանեան, Եզիտ Արշակ) գնդակով):

Շաւարշ կը ձերբակալուի 1916 մարտ 26ին եւ կը տարուի Քըսմի Սիասիի բանտը: Իր վրայէն բռնուած վաւերաթուղթերը կը յանձնուին նախ լրտես Յարութիւն Մկրտիչեանի, ետքէն հայագէտ Սիւրէյքա պէյի: Ամբողջ երեք ամիս ձեռնակապերու մէջ զանազան տանջանքներու կ'ենթարկուի այնտեղ Շաւարշ, որ յամառօրէն կը մերժէ որեւէ գաղտնիք դուրս տալ:

Յետոյ կը ղրկուի Պատերազմական Ատեանի Գօվուշը (Ինշաաթ), ուր նոյն չարչարանքները կը կրէ, բայց կը շարունակէ կղպած պահել բերանը՝ արհամարհելով ամէն տեսակ խոշտանգում եւ դանակոծում: Եւ օր մըն ալ՝ չհանդուրժելով չարչարանքներուն կ'որոշէ անձնասպան ըլլալ՝ դատարանի երրորդ յարկի բազրիքէն վար նետուելով: Այս հերոսական քայլին հետեւանքով կը վիրաւորուին սրունքն ու դաստակը, ինչպէս նաեւ գլուխը:

Մահապարտի վճիռը կը վերածուի 5 տարուան բերդագալութեան եւ Շաւարշ 1917 Յունուար 9ին կը փոխադրուի Պոլսոյ Կեդրոնական Բանտը, ուր կը մնայ մինչեւ Օսմանեան մայրաքաղաքին գրաւումը դաշնակիցներուն կողմէ: Ազատ կ'արձակուի 1918 Նոյեմբեր 27ին: Բանտէն կ'աշխատակցէր պոլսահայ թերթերու, Շատերէն Մէկը ծածկանունով:

Բանտին մէջ փորձած է բանաստեղծութեան նոր սեռ մը, անչափ եւ անյանգ, խորքին միայն հոգ տանելով:

Համիտեան վարչաձեւի շրջանին գաղտնաբար աշխատակցած է Ռուբէն Զարդարեանի Ռազմիկին (Պուլկարիա) եւ Բագուի Արեւին: Իսկ Պոլսոյ իր թաքստոցէն յօդուածներ կը հասցնէր Սօֆիայի Հայաստանին:

Թարգմանած է Անաթոլ Ֆրանսի Թայիսը որ իբրեւ թերթօն հրատարակուելէ վերջ Ազատամարտի մէջ, լոյս տեսաւ իբրեւ առանձին գիրք:

Թարգմանած է նաեւ կարգ մը ուրիշ գրքեր.- Փիէր Միլի Միւրիքան, Կուպրինի Սուլամիթը եւ «Մտերիմ Զրոյցներ»ը, Փղշտացի ծածկանունով:

1918ի Զինադադարէն վերջ, երբ Ազատամարտի տեղ սկսաւ հրատարակուիլ Ճակատամարտ-ը Շաւարշ դարձաւ անոր գլխաւոր խմբագիրը՝ Յ. Ճ. Սիրունիի հետ, մինչեւ Քէմալականներու կողմէ Պոլսոյ գրաւումը:

Կուսակցական պատասխանատու պաշտօններ վարած է Պոլիս: Եղած է գործավար Վիշապի Կեդր. Կոմիտէին:

1919ին գնաց Երեւան՝ իբրեւ պատգամաւոր Հ. Յ. Դաշնակցութեան Թ. ընդհ. ժողովին: Այս առթիւ բանակցութիւններ վարեց Պօղոս Նուպարի ներկայացուցիչներ Վահան Թէքէեանի եւ Նշան Տէր Ստեփանեանի հետ:

1921ի գարնան ճամբորդեց Եւրոպա, Իտալիա, Աւստրիա, Անգլիա եւ Ֆրանսա:

Վերը ձախէն աջ՝ Լ. Գեւոնեան, Շաւարշ Միսաքեան, Սահակ Տէր Թովմասեան
Նստած ձախէն աջ՝ Գերասիմ Բալայեան, Սիմոն Վրացեան
Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

1922ի նոյեմբերին Պոլսէն անցաւ Սոֆիա, ուսկից ամբողջ երկու տարի օրը օրին Պոլիս կը հասցնէր Ճակատամարտի (ետքէն Մարմարա) խմբագրականները: Պուլկարիայէն եկաւ Փարիզ 1924ին, ուր մնասկցեցաւ կուսակցութեան Ժ. Ընդհ. ժողովին եւ ընտրուեցաւ Գերագոյն Մարմնի Բիւրոյի անդամ, վերընտրուելով 1929ին:

Փարիզի մէջ 1925 Օգոստոսի սկիզբը իբրեւ երկօրեայ սկսաւ հրատարակել «Յառաջ»ը- որ 1927 Յունուար 1ին դարձաւ օրաթերթ, մեծ ծաւալով:

Այդ թուականէն մինչեւ իր յանկարծական մահը՝ զաւկի մը պէս գուրգուրաց իր ստեղծած թերթին վարյ, դիմակայելով ամէն կարգի դժուարութեանց եւ կանգ չառնելով որեւէ զոհողութեան առջեւ:

Ֆրանսայի գրաւման շրջանին, զրկուած իր սիրական ասպարէզին նուիրուելու հաճոյքէն, լոյս ընծայեց քանի մը գրական հաւաքածոներ՝ Հայկաշէն եւ Արածանի անունով:

Համաշխարհային երկրորդ պատերազմէն վերջ, երբ բնականոն պայմաններ ստեղծուեցաւն, «Յառաջ» վերսկսաւ հրատարակուիլ իբրեւ օրաթերթ, աւելի փոքր ծաւալով (1945 Ապրիլ 8):

1947ին, 1951ին եւ 1955ին ճամբորդեց դէպի արեւելք (Եգիպտոս, Լիբանան, Սուրիա, Պաղեստին), մօտէն ծանօթանալով այդ շրջանի հայութեան կեանքին:

Պատերազմէն առաջ քանի մը անգամ այցելած էր նաեւ պալքանեան երկիրները, մասնաւորապէս Պուլկարիա, Յունաստան եւ Ռումանիա:

Իր ծածկանուններն էին՝ Շատերէն Մէկը, Վահէ, Վարազ, Շարմաղ եւ Փղշտացի:

«Յառաջ»ի 30 տարուան հոյակապ հաւաքածոները կը կազմեն անմահ կոթողը իր գրական թանկագին վաստակին:

«Յառաջ», Փարիզ

33րդ Տարի, Թիւ 7794

Նոր Շրջան, 13րդ Տարի, Թիւ 3605

Երեքշաբթի, 29 Յունուար 1957