ՍԱԼՄԱՆ. Համազասպ Բաղէշցեան (1883-1907)

Դաշնակցութիւնը իր զգայուն եւ գաղափարական երիտասարդ ընկերներէն մէկն է որ կը կորսնցնէ այնքան վաղահաս մահով մը:

ԱԽՊԷՐ. Մոկացի Յարութիւն

Կռւով ապրեց, բայց կռւով չմեռաւ...

Քառասուն տարիք լրացրել էր, երբ երկար հիւանդութիւնից յետոյ, Գաղթաշէնում (Թադէոս Առաքեալի վանք, Թադէի վանք) մեռաւ Ախպէրը:

ՊԵՏՕ. Աղէքսանդր Պետրոսեան

Հեռագիրը մեզ վաղուց էր գուժել մեր անմոոռաց ընկերոջ՝ ՊԵՏՕԻ ամբողջ խմբի նահատակման լուրը: Երկար ժամանակ մենք չէինք հաւատում, - աւելի լաւ ասած – չէինք ուզում հաւատալ սոսկալի իրողութեան. մենք  դեռ յոյս ունէինք, որ խմբի մի մասը կարող էր ազատւած լինել: Սակայն հետզհետէ վրայ հասնող լուրերը այլեւս ոչ մի կասկած չեն թողնում. Պետօն չկայ, չկան եւ նրա ընկերները:

ԴԵՐՍԻՄԻ ՔԵՌԻ. Ռուբէն Շիշմանեան

Բնիկ երզնկացի էր Քեռին: Կը պատկանէր Շիշմանեան բարեկեցիկ ընտանիքին, ու իր բուն անունն էր Ռուբէն: Ուսում առած էր Երզնկայի Ազգային Կեդրոնական վարժարանին մէջ: Կը վարէր, իր եղբօր Գրիգորի հետ, վանահայրութիւնը Սուրբ Մեծ-Լուսաւորիչ վանքին, Սեպուհ լեռան կողքերուն վրայ կառուցւած: Յեղափոխութեան կարապետներէն եղած էր իր շրջանին մէջ, ու նախ քան հայդուկապետ դառնալը, մասնակցած էր Գալուստ Արխանեանի խմբին: Այս վերջինին՝ իր ընկերներով ձերբակալւելէն առաջ, Քեռի՝ Երզնկայի կեդրոնական կօմիտէի աջակցութեամբ, կազմակերպելու ձեռնարկած էր արդէն նոր հայդուկախումբ մը, որ ահ ու սասրսափ ձգեց, կոտորածներէն առաջ, հայ հարստահարող թիւրք ու քիւրդ պէյերու վրայ ու իր հովանին տարածեց, կոտորածներու պահուն, հայ գիւղերու եւ բնակչութիւններու վրայ, որոնք կը գտէնւէին Քէմախի ու Տէրսիմի սահմաններուն մէջ:

Խոնարհ Հերոսը Թովմասեան Յակոբը

Սոյն թւի Յունիս 21-ին 1957, խորին ծերութեան շրջան ապրած ու կեանքի ծանր բեռան տակ կքած՝ մեր հին շարքային ընկեր եւ հայրենակից Թովմասեան Յակոբը կնքեց իր մահկանացուն, Իրանի ասպնջական երկնքի տակ: Ինչպէս հայրենանւէր մի վտարանդի ի հայրենեաց մեկնեց այս աշխարհէն անդարձ:

Ցրոնքցի Մուրատը

Օգտագործուան նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

ՄԵՐ ԶՈՀԵՐԸ. ՑՐՈՆՔՑԻ ՄՈՒՐԱՏԸ

Յետ երկարատեւ հիւանդութեան, Յունիս 15-ին, Պէյրութ, Համմանայի Սանաթորիումին մէջ, վախճանւած է ընկ. Մուրատ Պետրոսեանը՝ Ցրոնքցի խմբապետ Մուրատը՝ մէկը Հ. Յ. Դաշնակցութեան անձնազոհ մարտիկներէն:

Հանգուցեալ ընկերոջ կենսագրութիւնը կուտանք յաջորդ անգամ:

«Դրօշակ» - Յուլիս 1927

Թիւ 7 (266)

Ռուբէն Դարբինեան

Ծնած է Ախալքալաք եւ տարրական ու միջնակարգ կրթութիւնը ստացած Եկատերինոտարի եւ Թիֆլիզի ռուսական վարժարաններուն մէջ: Իսկ բարձրագոյն ուսումը՝ ակամայ ընդմիջումներով, Մոսկւայի եւ Հայտելպէրկի (Գերմանիա) համալսարաններուն մէջ:

Խմբապետ Խնկօ

(Մահւան 30-րդ տարւան առիթով)
12 Յունիս 1929 թ.

«Երեսուն տարի առաջ հեռո՜ւ հայրենիքէն, այս օտար երկնքի տակ, հողին յանձնեցինք մեր անվեհեր մարտիկներից մէկին, Խնկոյին:

Խնկոյի մահով հայ մարտական սերունդը կորցնում է իր լաւագոյն հայդուկներից մէկին»:

Սահմանագլխի Ընդհարումը

Յունիս 6-ի գիշերն էր: Որոշած էինք, որ այդ գիշեր բոլորս էլ հաւաքւենք, որպէս զի օրհնել տանք դրօշակը: Գիշերւայ ժամը 11-ին մենք արդէն խմբւած՝ սպասում էինք: Ամբիօնի առջեւը դրւած էին դրօշակը, մօսինի հրացան եւ սուր: Դրօշակի մէկ երեսին նկարւած էր Դաշնակցութեան զինանշանը, որի վերևի մասում գրւած էին հետևեալ խօսքերը մեծ տառերով. «Վրէ՜ժ, վրէ՜ժ», իսկ ներքև՝ «Մահ կամ ազատութիւն»: Միւս երեսին մի կատաղի առիւծ հետևեալ մակագրուեամբ. «Մեղքը մերը չէ՛, անէ՜ծք դուշմանին, նա պարզեց դրօշը արիւնոտ մարտին»: Րոպէն խորհրդաւոր էր, ազդու:

Պանք Օթօմանէն-Պուէնոս Այրէս. Վարդան Շահպազ

(Դաշնակցութեան Դիւցազնամարտէն Էջ Մը)

Տաճկաստանի մէջ քիչ մը ամէն տեղ, սովորութիւն է որ չափահաս տղան օր առաջ կարգեն, տունը հարս մը բերեն, որպէսզի աշխատող ձեռք մը աւելնայ, որմէ մէկ երկու տարի յետոյ ալ տղան կ'ուղարկեն Պոլիս, որպէսզի երթայ փարա վաստկի, կառավարութեան տուրքը տալու համար: Պէտք է ըսել որ հայ գիւղացին բացի պետական տուրքէն ուրիշ դրամի պէտք չունի:

ՎԱՐԴԱՆ ՇԱՀՊԱԶ. Մինաս Տօնիկեան

Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Պէյրութէն հեռագիր մը կը հաղորդէ Հ. Յ. Դաշնակցութեան հին հայդուկներէն եւ անվեհեր մարտիկ Վարդան Շահպազի մահը, որ տեղի ունեցած է Յունիս 8-ին:

«Դժոխք» Հեծելախմբի Կռիւը Զիվինի Բարձունքներում

Ետնանկարը՝ Կայծակ-Վաղարշակ զինակից ընկերներով
Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

(Կռւին մասնակից զինւորի պատմածը)

7 յունիս, 1904

Երկիրը երկունքի մէջ էր եւ օգնութեան էր հրաւիրում իր զգայուն, կրակոտ զաւակներին: Տանջւում էինք բոլորս, լսելով մեր կտրիճ ընկերների խիզախ ու արիւնոտ ընդհարումները քուրդ ու տաճիկ բարբարոսների հետ Սասունուշ, Դաշտում, Խուլբ ու Խփանք գաւառներում. մեզ համար էլ հանգիստ չկար, կեանքը դժոխք էր եղել, կերած խմածներս՝ լեղի:

ԿԱՅԿԱԾ. Վաղարշակ Բաղդասարեան

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

Մշեցի էր, ծնւած 1875-ին: Տասնումէկ տարեկան հասակում թաղական դպրոցն աւարտելով, նա ուղարկւում է Միացեալ Ընկ. Մշոյ Ներսէսեան վարժարանը, ուր ցոյց է տալիս մեծ սէր դէպի ուսումը, իր ընդունակութեամբ սիրւում է ուսուցիչներից եւ աւարտումին արժանանւմ է ոսկէ խաչ մրցանակի: Բայց ահա տարիներ անցնելով՝ մի ուրիշ սէր գալիս է բռնելու նրա ամբողջ էութիւնը,- զէնքի սէրը: 

Ընկերվարութիւնը եւ Ազգերի Անկախութեան Գաղափարը. Վ. Նաւասարդեան

Ի՞նչ կապ կայ սոցիալիզմի եւ ժողովուրդների անկախութեան գաղափարի միջեւ:

Ազգերի ազատ եւ անկախ քաղաքական կեանքի պահանջը սոցիալիզմի ներքին, անբաժան տարրերից մէ՞կն է արդեօք, թէ նա, ընդհակառակը, մէկն է այն բազմաթիւ միջոցներից, որոնց օգնութեամբ մարդկութիւնը պիտի հարթի դէպի ապագայ հասարակարգի յաղթանակը տանող ուղիները:

Պարզ, արդեօ՞ք սոցիալիզմը մէկ այնպիսի վարդապետութիւն է, որի հանդէպ անկախութեան գաղափարը ազգերի աչքում կարող է ունենալ միմիայն ստորադաս, երկրորդական նշանակութիւն:

Արճէշի Կռիւը

Սահմանագլուխ, 8 յունիս

Սասուն միակ վայրը չէ, որտեղ յեղափոխական հրդեհը հետզհետէ աւելի լայն շրջաններ է գրաւում, ուր ջանքեր են դրւում՝ ազատւելու բռնակալի ատելի լծից: Կռիւ Բասենում, կռիւ Վասպուրականի լեռներում, կռիւ Ապաղայում, կռիւ Արճէշի շրջակայքում... Ամեն տեղ էլ միևնոյն տեսակի կռիւ – յեղափոխական չնչին փոքրամասնութիւնը տաճկական ահագին կանոնաւոր զօրքի եւ բաշիբօզուկ քրդերի լէգէոնների հետ... Մէկը հարիւրի դէմ:

ԵԳԻՊՏԱՑԻ. Արտաշէս Մ. Դեւեան (1868-1897)

Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին

(ԵԳԻՊՏԱՑԻ, ՅՈՎՍԷՓ, ՀԱՅԿ, ՄՈՒՍՏԱՓԱ)

Միջին, թիկնեղ եւ կորովի հասակ մը. լայն ուսերու վրայ գեղեցիկ գլուխ մը առատ մազերով զարդարուն. խրոխտ դէմք մը, որուն ժպիտն ու ծիծաղը անչափ յանկուցիչ, որուն զայրոյթի ու կատաղութեան արտայայտութիւնը՝ ահարկու. խոշոր, գեղեցիկ, բոցավառ աչքեր՝ իրենց խտրութեան մէջ խոհուն իմացականութիւն մը թաքցնող.- ահա՛ արտաքինը այն անմոռաց ընկերոջ, որ անջնջելի անուն մը կը թողու հայ յեղափոխական տարեգրութեան մէջ: