«Սովետական Հայաստան»ի մէջ հրատարակուած է «Զօրավար Անդրանիկ կը խօսի» խորագրով ընդարձակ յօդուած մը:
Գրութիւնը նոր չէ: Արտատպուած է Փարիզի «Ապագայ» օրաթերթի 1924ի թւիերէն:
Վերահրատարակութիւնը հետեւանք է – ըստ «Ս. Հայաստան»ի խմբագրութեան բացատրութեան – ընթերցողներէ ստացուած ա՛յն նամակներուն, որոնք կ'ուզեն գիտնալ, թէ «ինչո՛ւ զօրավար Անդրանիկը հեռացաւ Հայաստանից»:
Փետրուար 19ին Փարիզի մէջ մեռաւ Արտաւազդ Հանըմեան, նախորդ ընդհ. քարտուղար եւ հիւպատոս Հ. Հ. Պատուիրակութեան:
Այդ գիշեր հազիւ թէ քնող եղաւ քաղաքում: Ամէնքը գիտէին, որ լուսաբացին յեղաշրջում է լինելու: Երկուստեք տենդագին պատրաստութիւններ էին տեսնում: «Դաւադիրները» խումբ-խումբ հաւաքւում էին որոշ տներում, գրաւում էին առաջուց որոշուած դիրքերը: Բոլշեւիկները գնդացիրներով ու զօրամասերով ամրացնում էին կարեւոր կէտերը եւ կազմակերպում յուսահատ դիմադրութիւն: Քաղաքացիները պատրաստւում էին տօնելու ազատութիւնը...
Բժ. Յակոբ Զաւրիեանի քաղաքական գործունէութեան գնահատութիւնն անկասկած կկատարւի ապագայում, երբ պատմութիւնն իր անաչառ ու առարկայական խօսքն ասելու համար անհրաժեշտ հեռանկար կունենայ: Որպէս էլ լինի սակայն այդ գնահատութիւնը, ինձ թւում է այժմ իսկ ակներեւ եւ անգամ անժխտելի, որ հանգուցեալ բժշկի իսկական մեծութիւնը պէտք է փնտռել ոչ այնքան նրա քաղաքական դէմքի որքան նրա մարդկային անհատականութեան հոյակապ պատկերի մէջ:
Մեր քաղաքը արիւնալի, ամօթաբեր գործողութիւնների ասպարէզ էր դարձել:
Չորս օր ականատես եւ ակամայ մեղսակից էինք անմիտ, զզուելի եղբայրասպանութեան:
Թափւեց շատ անմեղ արիւն, ընկան բազմաթիւ մարդկային զոհեր:
Քաղաքացիներ,
%20%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%A7.jpg)
Սօսէ Մայրիկի յուղարկաւորութեան ընթացքին Ընկ. Գաբրիէլ Լազեանի դամբանականը՝ Հ. Յ. Դաշնակցութեան Գերագոյն Մարմնին (Բիւրօ) կողմէ
Դամբանականը արտասանուած է Եգիպտոսի Աղեքսանդրիա քաղաքի Ս. Պօղոս-Պետրոս եկեղեցիին մէջ, Սօսէ Մայրիկի յուղարկաւորութեան ընթացքին (Երեքշաբթի, 10 Փետրուար 1957):
«Յուսաբեր»ի Աղեքսանդրիոյ թղթակիցը կը գրէ Աղեքսանդրիայէն, փետր. 10 թուականով.-
Այսօր, կ.վ. ժամը 3-ին, Ս. Պօղոս-Պետրոս եկեղեցիին մէջ, տեղի ունեցաւ Հայ Ազատագրկան Շարժման անմեռ դէմքերէն Աղբիւր Սերոբի արժանաւոր կողակցին՝ Սօսէ Մայրիկին թաղման արարողութիւնը:
Տխուր ու դառն փաստը տեղի է ունեցել – Զէյթունը անձնատուր ու զինաթափ է եղել:
Ապստամբ Զէյթունի ու սուլթանական կառավարութեան մէջ «միջնորդի» դեր կատարող եւրոպական պետութիւնները յաջողութեամբ կատարեցին իրենց ստանձնած պաշտօնը:
1905 թւին էր, որ պատահեց այս դէպքը:
Ռուս պետութիւնը չէր կաորղ մատների արանքով նայել հայերի ազատական ձգտումներին: Ամբողջ կայսրութիւնը մի կողմ հայերը միւս կողմը: Նրանք յանդուգն էին, ապստամբ ու անհաշտ: Տարիներ էր, որ Թուրքիայում կռւում են եւ նորերս էլ այնքան երես են առել, որ ուզում են նոյն խաղը Ռուսաստանի գլխին խաղալ: Այն ուղղակի չկարողացաւ զսպել հայերին: Ռուս յեղափոխականները հետեւելով հայերին, գլուխ են բարձրացրել եւ պահանջներ են ներկայացրել Ցարին: Վրդովւած է ամբողջ Ռուսաստանը եւ ազատ կարգերի հաստատում է ուզում: Այդ հանգամանքներում հայերը աւելի վտանգաւոր էին դարձել: Շուտով նրանք էլ ձեռք կը մեկնէին յեղափոխականներին եւ նոր բրադութիւններ կը ստեղծէին: Ուրեմն, արագ եւ վճռական քայլեր պէտք էր վերցնել:
Կովկասահայ կեանքի մէջ ոչ մէկ դէպք այնքան խոր հետքեր չի ձգած, որքան ահյ-թաթարական ընդհարումները: Պէտք է ասել, որ 20րդ դարու առաջին երկու տասնամեակները կովկասահայ ժողովրդի համար հարուստ եղան պատմական դէպքերով: Եկեղեցական կալուածների գրաւում, ռուսական առաջին յեղափոխութիւն, ազգամիջեան կռիւներ, Ստոլիպինեան յետաշրջում ու Լիժինեան հալածանք, աշխարհաւեր պատերազմ ու կամաւորական շարժումներ, ռուսական մեծ յեղափոխութիւն ու բոլշեւիկեան յեղաշրջում, Հայաստանի Հանրապետութեան ծագում ու ապա խորհրդայնացում...
Բագու 10/23 փետրւարի
Կաոավարութիւնը հասաւ իր նպաաակին, ամիսներից ի վեր նա թիւրք ամբոխին գրգռում՝ էր հայերի դէմ. վերջերս սկսեց նաև զինել: Թիւրք Աշիր բէյի փետրւարի 6-ին տեղի ունեցած սպանութիւնը եղաւ ազդանշան: Կառավարութիւնը, ուզենալով խեղդել սպասւող զինւած ցոյցը, որի մասին լուրեր էին պտտում քաղաքում՝ դիմեց իր սովորական «միջոցին»: Ահա փաստեր:
Գազանացած խուժանը երեք օր շարունակ կոտորում ու հրդեհում էր հայոց թաղերի մէջ եւ հայ ազգաբնակութիւնը փախչում էր խելակորոյս, պատսպարւում անկիւնները, գնդակահարւում կամ մորթւում. ահա մերկ, այլանդակ, անպատիւ իրողութիւնը, որ մեր դարեւոր նախատինքն է, մեր յաւիտենական պատուհասը...
Ջարդւա՜ծ, մի՜շտ ջարդւած...
Կովկասեան ճակատի մերկացումը սպառնական կերպարանք է առել հայ ժողովրդի ֆիզիքական եւ քաղաքական գոյութեան համար: Ռուս յեղափոխութեան ամենից արժէքաւոր նւաճումները պաշտպանելու, ինչպէս նաեւ հայ ժողովրդի գոյութիւնը ճակատի վերահաս վտանգից փրկելու համար հայութիւնը պարտաւոր է լարել իր բոլոր կենդանի ոյժերը: Ճակատագրի բերումով Ազգային Խորհուրդն է վիճակւում վարել հայ ժողովրդի բաղդը այս վտանգալից ժամանակ: Իբրեւ Մեծ Ռուսաստանի ազատ քաղաքացիներ եւ իբրեւ հայ ժողովրդի բաղդի վարիչներ, իր քաղաքացիական եւ ազգային պարտականութեան, ինչպէս եւ իրեն վրայ ընկած ծանր պարտականութեամբ՝ Ազգային Խորհուրդը զէնքի է կանչում ճակատի պաշտպանութեան համար բոլոր հայերին Անդրկովկասի եւ Ռուսաստանի սահմաններում, վստահ թէ մեր հարեւան ազգերն եւս իրենք միջոցներն ձեռք կառնեն Կովկասի կուլտուրան եւ յեղափոխութեան նւաճումները պաշտպանելու համար:
Դաշնակցութիւնը ծերունի ներկայացուցիչ գրեթէ չունի: Այս հանգամանքը ինքնին ապացոյց է Դաշնակցութեան երիտասարդութեան, բայց եւ բնորոշումն է կուսակցութեան յեղափոխական կեանքի ու գործի: Սիմէօն, Քրիստափոր չծերացան, չէին կարող..