 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
«Ալիք» Օրաթերթը գուժեց մահը վետերան ընկեր, յայտնի յեղափոխական, հասարակական գործիչ Եղիշէ Իշխանեանի, Նիւ Եորքում:
Ծնւել է Ղարաբաղի կենտրոն Շուշի քաղաքում, իսկ հայրը՝ Իւան-բէկը (ռուսական պետական պաշտօնեայ) Ղարաբաղի Խաչէն գաւառի Ղշլաղ գիւղից էր, վերաբնակւած Շուշի:
Ավօյի լիակատար կենսագրութիւնը ընելու համար պէտք պիտի ըլլար Դաշնակցութան Պօլսի գործունէութիւնը պատմել առաջի օրերէն մինչեւ 1897 թւականը: Չմտնելու համար այս մանրամասնութիւններու մէջ՝ պիտի բաւականանք յիշելով միայն Ավօյի գործունէութեան գլխաւոր գծերը, և ցոյց տալով իր դերը այն աշխատութիւններուն մէջ, որոնք Պանք Օթօմանի ցոյցին յանգեցան:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Միքայէլ Յովհաննէսեան ծնած է 1871 (?) թուին, Ղարաբաղի Վարանդա գաւառակի Քէօթուկ գիւղը: Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը անցուցած է Շուշի, ուր յաճախած եւ աւարտած է Րէալական (ռուսական) դպրոցը: Այս օրերէն հետաքրքրուած է հայկական կեանքով եւ միշտ եղած է Թեմական Դպրոցի աշակերտեական շրջանակներուն մէջ:
Գրիգոր Պուլկարացին (Կէզեան) Վան եկած է 1905ին Արամէն յետոյ եւ անմիջապէս նուիրուած է գործունէութեան, իբրեւ Դաշնակցութեան Վանայ ղեկավարող ընկերներէն մէկը: Ինք մտաւորական ուժ չէր, հազիւ միջնակարգ կրթութեան տէր ըլլալով, բայց իր արժէքը եւ դերը ուրիշ տեղ փնտռելու է – հին ուր դաւադրական գործ կար: Ինք կազմակերպութեան ներքին կեանքի կորիզներէն էր:
(Նամակ Բաղէշէն)
Ապրիկ 24-ին (հ. տ.) Մուշէն քաղւած հեռագիր մը կը հաղորդէր տեղիս կուսակալին թէ Դաշնակցութեան Տարօնի գործիչներէն Գուրգէնը եօթը ընկերներով կը գտնւէր Մուշէն երեք ժամ հեռաւորութեամբ Ցրօնք գիւղը:
Այս անգամ մեռնողը Հայ Ազատամարտի ուխտեալ մարտիկների շքեղ փաղանգից է – Հրաչ Աւետիսեան, որ դեռ պատանի օրերից նետուեց մեր Ազատագրական շարժման փոթորկալից ասպարէզը և մինչև վերջ կրօնական երկիւղածութեամբ ծառայեց նրա Դատին՝ մնալով միշտ հաւատարիմ իր դաւանած գաղափարի սրբազան աւանդներին և լինելով միշտ պարտականութեան առաջաւոր դիրքերում...
Գուրգէն. Բաղդասար Մալեանց
(Կենսագրական Համառօտ Գծեր)
Նոր-Բայազէտեան գնդի զինւոր էր Գուրգէնը, բայց հայրենիքի դժբախտութիւնը թոյլ չտւեց երկար շարունակել պաշտօնական զինավարժութիւնը: 1894-95 թւի հայկական կոտորածները վրդովեցին նրա հանգստութիւնը: Վրէժի ծառաւը այրում, խորովում էր նրա զգայուն սիրտը: Եւ ահա երբ 1896 թւին լսեց Վրէժստանի դաշնակցական Կեդրօնական Կօմիտէի յեղափոխական կոչը՝ նա պայթեց. «Էլ ո՞ր օրւայ համար պիտի գործէ հրացանս, երբ Մեծ Մարդասպանը կրակի ու արեան ծով է դարձրել Մայր-Հայաստանը»: Այդ զգացմունքով վառւած՝ սուս ու փուս ծլկեց Գուրգէնը զօրքի շարքերից եւ մի քանի կամաւոր ընկերներով ներկայացաւ «Վրէժ» կազմակերպութեան:
Ա՛հ, այն գիշերը:
Ընդհանուր ջարդը վերջ գտած էր:
Լեռներու խորչերուն, պուրակներուն ապաստանած էին հազար հազարներ՝ Մշոյ դաշտի բեկորներէն՝ կին, մանուկ ու ծերեր, որոնք ահաւոր ուրուականներու նման՝ անտարբեր կեանքի եւ մահուան հանդէպ՝ կը պտտցնէին իրենց ստուերները յամրօրէն ու դաժան:
 |
| Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Երկրորդ Ընդհանուր ժողովը, տեղի ունեցած 1898ին, Թիֆլիզում, որոշում է ստեղծել չորս Պատասխանատու Կեդրոնական Կոմիտէներ, չորսն էլ երկրի համար եւ Արեւմտեան Բիւրոյի կազմակերպչական իրաւասութեան սահմաններում:
%20%D5%85%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A7%D5%BD%20%D5%8D%D5%A7%D6%80%D5%A7%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D6%82%D5%AC%D5%A5%D5%A1%D5%B6.jpg)
Վարդգէսը (Յովհաննէս Սէրէնկիւլեան) ծնւել է 1871 թւին Կարինում: Կրթութիւնը ստացել է Սանասարեան դպրոցում եւ ապա զբաղւել ուսուցչութեամբ: Դեռ դպրոցի աշակերտ եղած ժամանակ ագահութեամբ կարդում է Րաֆիի, Պատկանեանի եւ Խրիմեան Հայրիկի գրւածքները, որոնք մեծ խանդավառութիւն էին ստեղծում հայ երիտասարդութեան մէջ:
 |
| Ռուբինա Արէշեան-Օհանջանեան (14 Մայիս 1960) Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Ամէնէն գեղեցիկն էր՝ հինգ քոյրերու մէջ: Պչրասէր էր. շատ կը սիրէր արդ ու զարդը:
 | |
|
Վանեցի շատ չքաւոր ընտանիքի մը զաւակ, Յովհաննէսը իր նախնական կրթութիւնը ստացած էր Նորաշէնի թաղային երկդասեան դպրոցի մէջ, ուրկից դուրս գալով նետւած էր այն ժամանակւան «Արմենական» տաք ու թարմ գործունէութեան մէջ:
Վան, 25 ապրիլի
...Ապրիլ 17-ին, գեղեցիկ ձիերիս մէջքին թռանք վեց ընկերներով, ու արիւնով ողողւած նւիրական հայրենիքի լեռներ ու հովիտներ տեսնելու բուռն տենչով քշեցինք դէպի սահման: Ըստ երևոյթին, թշնամին մեզ լրտեսել էր սկզբից իսկ, որովհետև հազիւ մի քանի ժամ անցած՝ քրդեր նշմարեցինք:
 |
| Մուշ-Սասունի քարտէզը՝ պատրաստուած Ժընեւ, 1904-ին, Հ. Յ. Դաշնակցութեան կողմէ Վահան Մանուէլեան (Կարապետ Տողրամաճեան) Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
 |
| Մուշ-Սասունի քարտէզը՝ պատրաստուած Ժընեւ, 1904-ին, Հ. Յ. Դաշնակցութեան կողմէ Վահան Մանուէլեան (Կարապետ Տողրամաճեան) Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
-Կէլիէկընմանի Ընդհարումը (Մարտ 30)
Առաջին ընդհարումը եղաւ երէկ: Պատմենք.
 |
| Նկարը՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին |
Մէկը այն քաջերից, որոնք առաջնորդեցին ապստամբ Սասունը վերջին արիւնահեղ ճակատամարտներում եւ զէնքը ձեռին նահատակւեցին: Մէկը այն հազւադէպ գործիչներից, որոնք հաւասար հմտութեամբ գիտեն վարժեցնել ե՛ւ սուր ե՛ւ գրիչ: Մէկը այն սակաւաթիւ ընտրեալներից, որոնք թէեւ սնւած բարբարոսութեան ու անծայր տգիտութեան գրկում, հրապարակ են գալիս փայլուն մտաւոր ընդունակութիւններով՝ իբրեւ հռետոր-պրօպագանդիստ, իբրեւ գրող-հրապարակախօս...
 |
| Ձախին՝ Պօղոս Սնապեան, աջին՝ Արշակ Շիրակեան |
10 Նոյեմբեր 1972
Նիւ Եորքի եւ Նիւ Ճըրզիի Մշակութային Միութիւնները Նիւ Ճըրզիի Ս. Վարդան եկեղեցւոյ ներքնասրահին մէջ ի միասին կազմակերպած էին գրական հանդիպում մը: Պիտի զեկուցէի Հայաստանի եւ Սփիւռքի գրականութեան երիտասարդ տարրերուն կատարած նորագոյն փորձերուն մասին եւ զրոյցը պիտի վարէ ինքս: Հասանք նշանակուած ժամուն: Մուտքին՝
–Ահա՛ փնտռած անձդ,– ըսաւ ընկերներէս մէկը աղմկարար ուրախութեամբ մը,– Արշաւիր Շիրակեան:
Ծնւել է Պոլսում ու մեծացել շնչի տակ իրենց տունը ժամադրավայր դարձրած դաշնակցական մտաւորականների եւ գործիչների, որոնք շուտով իրենց շրջանակի մէջ պիտի առնէին պատանի Շիրակեանին եւ նրան յանձնէին զէնքի փոխադրութեան գործը եւ դրսից լուրեր ու տեղեկութիւններ հաւաքելու աշխատանքը:
Խոր ցաւով կը տեղեկանանք դաշնակցական հին ու քաջ զինուորներէն՝ ընկ. Սարգիս Չաթալեանի մահը, որ տեղի ունեցած է Փրովիտէնսի մէջ, Հինգշաբթի, Ապրիլ 9-ին:
Նկարները՝ ՀՅԴ Պատմութեան Թանգարան-Հիմնադրամին
Ամօթանքի և արգահատանքի ենթակայ ժողովուրդ էինք, երբ դեռևս սրբազան Յեղափոխութեան հրաշունչ բոցերը չէին փայլատակել Հայոց Աշխարհի լեռ ու ձորերում, քաղաքներում ու շէներում, երբ դեռևս հայ անւանը զուգակցում էին «վախկոտ» եւ «ստրուկ» մակդիրները՝ իբրև բնորոշիչ յատկանիշները դարաւոր բռնակալութեան ներքոյ տառապող ու հիւծւող բազմաչարչար մի հաւաքականութեան:
Հ. Յ. Դ. Ատրպատականի Կ. Կօմիտէի որոշումով այս տարւայ ապրիլի 7-ին Սալմաստի Մահլամ գիւղի գերեզմանատանը մահւան պատժի ենթարկւեց Հ. Յ. Դաշնակցութեան նախկին զինւոր Դարմօն, որը իր կոչումը մոռացած՝ մի պատուհաս էր դարձել անմեղ ժողովրդի համար:
Նոյն վիճակին կ'ենթարկւի ամէն ոք, ով նոյն ընթացքը կը բռնէ:
Հանգուցեալի յուղարկաւորութիւնը տեղի ուենցաւ Չորեքշաբթի, Ապրիլ 9-ին:
Հ. Յ. Դ.եան բոլոր մարմինները կամ կոմիտէները, ամենուրեք եւ սկզբից ի վեր, գործում են զանազան յատուկ անունների տակ, լինեն նրանք մի վայրի, գաղափարի կամ անձի բնորոշիչներ, որոնք աչքառու դեր են կատարել հայ ժողովրդի ազատագրական – յեղափոխական դժւարին, այլ սակայն պատւաբեր պայքարի ճամբի վրայ: –Արշակ Վռամեանի անունը, որի կեանքն ամբողջութեամբ անսակարկ եւ յարատեւ նւիրում է եղել, ի խնդիր իր պաշտած ժողովրդի ազատագրման սրբազան գործին, դեռ երիտասարդ հասակում զոհելով իր թանկագին կեանքը, բազմահազար ուրիշների նման, որոնք գիտակցօրէն զոհ գնացին նոյն վսեմ գաղափարի իրագործման համար:
 |
| Ընկերուհի Նինիշ եւ ամուսինը՝ Բժիշկ ընկեր Յարութիւն Ստեփանեան |
Հանգուցեալ տիկին Նինիշը ծնւել է 1886ին, Թեհրանում: Զաւակն է մեքենագէտ Սերոբ խան Ամիրխանեանի, որ բնիկ Շամախեցի էր, հաստատւած Իրանի մայրաքաղաքում, 1880-ական թւականներին:
Սերոբվ խանը պաշտօնավարում էր պալատում, որպէս լուսարարապետ: Յառաջադէմ մարդ էր եւ նախանձախնդիր իր զաւակների կրթութեան ու դաստիարակութեան:
.jpg)
Անձրեւոտ ցուրտ առտու մըն է: Նորաշէնի հրապարակը կ'եռայ կրկին բազմագոյն ու շատախօս ամբոխով մը: Խուճապ մը, ջղագրգիռ վիճակ մը, ամբոխային իրարանցում մը ծայր է առած նորէն: Այս անգամ ո՛չ թանդանօթի ձայներ են լսուած, ո՛չ Անդրանիկ փաշայէն սուրհանդակ է եկած Արամփաշային, ո՛չ ալ Ռուսները կուգան... Շատախն է որ բռնկած է այս անգամ... Դող, կասկած եւ իրարանցում ծերերու, կիներու եւ վախկոտներու մէջ, ճրհուանք «վերջապէ՜ս»ի ցնծագին հոգւոց՝ երիտասարդներու քով:
.jpg)
«Ղեկավարելու, թելադրելու, կազմակերպելու զարմանալի շնորհ ունէր: Նրանից պատկառում էին ե՛ւ Վանի մեր ընկերներն ու զինւորները, իսկ ժողովուրդը ո՛չ միայն պատկառում էր, այլեւ՝ սիրում: Արդէն սկսել էին երգել նրա քաջագործութիւնները՝ «Իշխանն եկաւ ձեռք մաուզէր...»: Կարճ. իմ Վան մտած ատեն Իշխանը, կարելի է ըսել, ամենահեղինակաւոր զինւորական յեղափոխականն էր»:
